In Na de repetitie (STAN en Ingmar Bergman) kijken realiteit en opgaan in kunst elkaar in de ogen.
Frank Vercruyssen bracht in 2013 in Toulouse 3 pièces: Mademoiselle Else (A. Schnitzler), Scènes de la vie conjugale en Après la répétition (beide van Ingmar Bergman), telkens met een Franse actrice. Nu brengt hij Na de repetitie, de Nederlandse vertaling van Bergmans’ Efter repetitionen, met de jonge Nederlandse actrice Tessa Friedrich. Vercruyssen drukt er op dat het geen remake is van de Franse versie, maar een aangaan van een confrontatie met, en een investeren in jong talent. Vercruyssen merkte Tessa Friedrich op in een creatie van Stef Lernous door studenten van het RITSC (Brussel) en de Hogeschool voor Kunsten Utrecht, waar Friedrich onlangs afstudeerde. Na de repetitie is des te meer interessant omdat dit korte stuk tegelijk een les en een mogelijke interpretatie inhoudt over wat theater kan betekenen voor zowel de schrijver (I. Bergman) als voor een regisseur en vertolkers (STAN).
De Zweed Ingmar Bergman (1918-2007) schreef Efter repetitionen eerst als een verhaal over de correspondentie tussen een actrice en haar regisseur, herwerkte het dan tot een dialoog en uiteindelijk in 1984 tot een scenario voor een tv-film. Bergman, vooral bekend als filmregisseur, was even belangrijk als theaterregisseur. Van 1943 af regisseerde hij zo’n honderd toneelstukken (waaronder ook eigen werk) in Scandinavische theaters, maar ook in Duitsland en Oostenrijk. Hij was alvast een vernieuwer van het Zweedse theater en vooral geïnteresseerd in de innerlijke spanning die zich voltrekt wanneer een mens een andere mens ontmoet. Hij zag in elke confrontatie een mogelijkheid tot communicatie. Ook in zijn films. Dit ’telkens vervallen in toneelmatigheid’ werd hem dan ook door filmcritici aangewreven.
Veel opvattingen van Ingmar Bergman over gelijkenissen en verschillen tussen theater- en filmkunst worden nog altijd onderschreven door toneelensembles zoals STAN die niet bang zijn van een tekst die niet enkel de vertolkers, maar meteen ook het publiek tot meevoelen en meedenken aanspoort. Hoe beter het ‘woord’, hoe minder gebruik ook van decoratieve hulpmiddelen of andere effecten die de aandacht kunnen afleiden. Dit op communicatie gericht spelen is puur acteren en steunt op mensenkennis, op morele en/of psychische spanningen en het uiten of verdringen er van. Het is een manier van aanwezig zijn op een scène die voor de tegenspeler én voor het publiek in de zaal, eerst als gewoon maar langzamerhand als bijzonder overkomt. Een spel met twee kanten: het echt menen enerzijds en anderzijds het veinzen van een uitspraak of een handeling. Een inspirerend spel dat de aandacht van de kijker scherpt en doet meespelen in die zin dat je je voortdurend aangesproken voelt. Aldus is Na de repetitie zowel een bevestiging van verwachtingen als een onthulling van onvermoede wendingen.
Het is ‘kamertoneel’ over toneel in een leef- en spreekkamer met de deur op een kier. Over een regisseur die leeft in en voor het theater en over een debuterende actrice die in een zogezegd ’toevallig’ gesprek na een repetitie, haar nieuwsgierigheid, onzekerheid en charme op een spontane manier aanwendt en meteen ook voorzichtig een herinnering aan haar overleden moeder, actrice en ooit geliefde van de regisseur, oproept.
Als toeschouwer zit je als het ware mee in de kamer en op de (min of meer freudiaanse) sofa en maak je ook de overtuigende stellingname van de regisseur mee evenals zijn aarzelingen die hij gebarend uit zijn hoofd wrijft als het op een meer intieme toenadering aankomt. Wat je in een notendop ziet en hoort verwijst naar een man die de zin van zijn leven in de theaterkunst vindt, daar genoeg aan heeft en dit genoegen uitdraagt. Daar tegenover staat de actrice nog aan het begin van een loopbaan, vol enthousiasme en verwachtingen, maar ook vol vraagtekens. Realiteit en opgaan in kunst kijken hier elkaar in de ogen.
Dat STAN er echt goed aan doet aanstormend talent een kans te geven is met de frisse vertolking van Tessa Friedrich naast de doorwinterde Vercruyssen, bewezen. De komende maanden is STAN te zien in verschillende landen en talen in diverse vroegere en nieuwe producties en wordt weer jong talent ingezet.
Info: www.stan.be
