Atropa

Atropa. De wraak van de vrede (een tekst van Tom Lanoye) was het derde deel van de Triptiek van de Macht, die regisseur Guy Cassiers (tevens directeur van het Toneelhuis) in 2008 afrondde. De twee vorige delen van de triptiek waren Mefisto for ever (2006), eveneens op een tekst van Lanoye, en Wolfskers (2007) op een tekst van Jeroen Olyslaegers. Ines Minten schreef in 2008 een uitvoerige recensie over de creatie van Atropa, die op 3 juni 2008 op onze site verscheen.

Bij het bijwonen van de nieuwe versie (november 2022) van Atropa, trof het mij dat de daarin gebruikte oorlogsretoriek  perfect aansloot bij de retoriek van de kopstukken van de zgn. ‘speciale militaire operatie’ van Rusland in Oekraïne. Operatie die géén ‘oorlog’ mocht genoemd worden, ze was immers bedoeld als een zuivering van Oekraïne, met de verwijdering van die nazistische en drugsverslaafde pseudo-leiders? Daar zat het broedervolk in Oekraïne toch op te wachten? Iedere echte Rus rechtvaardigde zich met het argument, zich verplicht te voelden de eigen Russische cultuur, waarden en vrijheden te verdedigen tegen die barbaarse tegenstanders. Die bewust deze oorlog zelf hadden uitgelokt.

 Alexandrijnen

De creatie van Atropa (een eigenzinnige versie van Lanoye van de Trojaanse Oorlog), maakte in 2008 furore. In haar recensie schreef  Ines Minten destijds in www.theatermaggezien.net: ‘De alexandrijnen van de auteur houden het midden tussen de verheven woorden van de klassieken (waar Lanoye voor zijn bewerking heel wat mosterd heeft gehaald) en de sloganeske actuele oorlogsretoriek die je dagelijkse in het journaal kunt horen. George W. diende evenzeer als inspiratiebron als Ayschylos, Euripides, Homeros en Vergilius.’ Met haar verwijzing naar ‘George W.’ bedoelde Minten de toenmalige Amerikaanse president (2001 tot 2009) George W. Bush, zoon van de eveneens USA-president George Busch sr. Het was onder de regeerperiode van George W. dat de vreselijke terroristische aanslagen van 11 september 2001 plaatsvonden (‘nine eleven’) met onder meer die afschuwelijke (live uitgezonden) beelden van brandende en imploderende ‘Twin Towers’ in New York…

In 2008 was ik bijzonder enthousiast over de bewerking van die oude Griekse mythe over de belegering en ondergang van de machtige en welvarende stadsstaat die Troja eens was. Er zijn al vele bewerkingen en actualiseringen gemaakt van dit verhaal, waarover Hómeros rond 800 vC zulk een boeiend epos heeft gedicht, en Aischylos in 415 vC de pakkende tragedie ‘De Trojaanse Vrouwen’ (of ‘Troades’). Waarin een groep gevangen gehouden Trojaanse vrouwen, die na de inname en verwoesting van hun stad hun mannen door de zegevierende Grieken hadden zien ombrengen, wachtten op hun eigen dood, of op een levenslange gevangenschap als slavin (zeg maar: sexspeeltje) van een aan hen toegewezen Griekse Heer en Meester, met Agamemnon als Oppermeester.

In mijn recensie over Atropa (in 2008) had ik – net zoals Ines Minten – veel lof voor Tom Lanoye, die met het gebruik van Alexandrijnen aan zijn tekst een zekere statigheid gaf, die absoluut niet geforceerd of verouderd overkwam, integendeel. Neem me niet kwalijk dat ik hier even mezelf citeer: ‘De taal wordt hier in al zijn eer en glorie op de planken in ere hersteld, mede dank zij de sublieme dictie en zegging van de hele cast. En eigenlijk is dit geen bewerking, maar een volledige herschrijving van een oud thema, die is uitgegroeid tot een harde en confronterende parabel over de huidige wereldpolitiek, en onze Westerse arrogantie. En over onze mannelijke arrogantie ook. Want Lanoye trekt in Atropa resoluut partij tegen de ‘mannelijke’ drang naar macht, overheersing, oorlog en dood. Hij kiest partij voor de vrouwen, die voor het leven opteren. Ook al gaan ze – schijnbaar contradictorisch – vrijwillig de dood in.’

Perfect en boeiend samenspel

De tekst van Tom Lanoye past even goed op de planken van het hedendaagse theater, als van het theater anno 2008. Toch er zijn ook belangrijke verschillen. Zo worden onder meer in 2022 de Trojanen gespeeld door gekleurde acteurs, en de Grieken door witte. De regie was in 2008 van Guy Cassiers, vandaag van het vrouwelijke duo Naomi Velissariou & Floor Houwinck ten Cate. In de regie van Cassiers wachtten de rouwende Trojaanse vrouwen zonder luid gejammer maar schijnbaar berustend en enigszins gelaten (maar toch waardig) op hun lot, terwijl in de regie van het duo Velissariou & Houwinck de emoties van de stoere groep Trojaanse vrouwen hoog konden oplopen.

Regisseur Naomi Velissariou (1984) is een Belgisch-Griekse theatermaker/performer, die twee jaar de theateropleiding van Dora Van der Groen volgde (Conservatorium Antwerpen/ School of Arts), aan de Universiteit Antwerpen een master Theater- en Filmwetenschap behaalde, om nadien haar theateropleiding verder af te ronden aan de Toneelschool Maastricht. Volgens haar CV gebruikt ze ‘filosofische, wetenschappelijke, populaire en persoonlijke denkbeelden als grondslag voor voorstellingen met een rijke beeldtaal. Haar hoofdthema is de hedendaagse vloeibare identiteit en de manier waarop deze bewust wordt ingezet via beeld en media.’ Co-regisseur Floor Houwink ten Cate (1987) heeft een vergelijkbare opleiding gehad. Ze is een Nederlandse regisseur en schrijver die een bachelor behaalde aan de Nederlandse Filmacademie, en daarna een master in Theatre Studies aan de Universiteit Utrecht. Volgens haar CV maakt ze ‘urgente voorstellingen op het snijvlak van opera, performance en fysiek theater. Ze viert het ongemak en de pijn van het leven door grote morele dilemma’s terug te brengen tot de menselijke maat en door onderbelichte problemen op te blazen tot operateske proporties. Haar werk is zwaar en licht, humoristisch en bloedernstig, dystopisch en hoopvol tegelijkertijd.’ Deze twee regisseurs werken al enkele jaren met elkaar samen.

De kostuums voor deze nieuwe Atropa werden ontworpen door het Nederlandse ‘MAISON the FAUX’, dat niet alleen gespecialiseerd is in mode, maar ook in kostuum- en interieurontwerpen en in performance kunst. De latex outfits van de spelers (m/v) kan je origineel en tijdloos noemen, ze hebben terzelfder tijd ook iets archaïsch en iets futuristisch. De indrukwekkende présence van de spelers (v/m) wordt verder perfect ondersteund door het felle en harde lichtontwerp van Tim van ’t Hof. Ook het stemgeluid van de spelers (v/m) is overrompelend (en er wordt behoorlijk wat gezongen in deze voorstelling), mede dankzij de trillende en dreunende muziek van Joost Maaskant & Jimi Zoet, en het geluidsontwerp van Sander van der Werff. Overigens was die muziek wel sterk, naar toch net niet oorverdovend  (zodat ik mijn oordopjes niet hoefde uit te pakken). Wat allicht te danken was aan de lange en nuttige ervaring van mede-producent ORKATER in dit ‘avontuurlijk muziektheater voor de grote zaal’. Alle spelers zorgden verder voor een ronduit perfect en boeiend samenspel, waarvoor alle superlatieven tekort schieten. Ik vermeld ze hier dus graag in één adem samen: Annelinde Bruijs (Helena), Thibaud Dooms (Ifigeneia), Denise Jannah (Hecabe), Vanja Rukavina (Agamemnoon), ‘Ntianu Stuger (Kassandra),  Jasmine Sendar/Adanna Unigwe (Andromache), Naomi Velissariou (Klytaimnestra).

De producenten die dit artistiek avontuurlijk en superieur ‘muziektheater voor de grote zaal’ hebben mogelijk gemaakt, zijn: Theater Utrecht, Toneelhuis Antwerpen, Cultuurcentrum  De grote Post Oostende, Stichting Naomi Velissariou Rotterdam en Orkater Amsterdam.

Info:

• Voorstelling bijgewoond op zondag 13 november, Toneelhuis Antwerpen
• Over de speellijst: zie orkater.nl
• De recensies van Toon Brouwers over de ‘Triptiek van de Macht’ (versie 2006-2008) verschenen alle drie in het tijdschrift Documenta (Documentatiecentrum voor dramatische kunst, Universiteit Gent).
• De recensie over het eerste deel Mephisto en “Mefisto for ever”, verscheen in  Documenta, jg. 24 (2006) nr. 3-4 (pp. 208-216).
• De recensie over het tweede deel Machtig gif, of giftige macht: Wolfskers verscheen in Documenta, jg. 26 (2008) nr. 7 (pp. 244-247).
• De recensie over het derde deel De wraak van de vrede: Atropa verscheen eveneens in Documenta jg. 26 (2008) nr. 7 (pp. 247-254).
• Een trailer van Naomi Velissariou is te bekijken op: permanentdestruction