Griekse Orestes in HetPaleis
In HetPaleis (Antwerpen) bracht regisseur Simon De Vos een interessante bewerking van de trilogie Oresteia, geschreven in ca. 458 vC. door Aichylos (die in 490 vC. nog in de slag bij Marathon tegen de Perzen zou gestreden hebben). De Orestes van De Vos ging in première op 18 november 2021.
De trilogie omvat drie tragedies. De eerste Agamemnoon gaat over de Griekse koning die bij zijn terugkeer uit Troje door zijn vrouw Klytaimnestra wordt vermoord. Uit wraak tegen haar man, die hun dochter Ifigeneia had gedood als zoenoffer voor de goden, om een gunstige wind te bekomen zodat hij met zijn leger naar Troje kon zeilen.
In de tweede tragedie De Coëforen (Het Dodenoffer) treft Orestes – die van de god Apollo de opdracht kreeg zijn vader Agamemnoon te wreken – zijn zus Electra bij het graf van hun vader. Orestes aarzelt, maar voltrekt op haar aansporing toch de bloedwraak. Hij doodt Klytaimnestra en haar minnaar Aighistos, waarna hij door de wraakgodinnen (Erinyen) opgejaagd wordt.
In de derde tragedie Eumeniden (Goede Geesten) wordt de gevluchte Orestes in Delfi, waar hij in de tempel van Apollo een schuilplaats had gezocht, door de wraakgodinnen gevonden. Op raad van de god Apollo vlucht Orestes naar Athene, waar de godin Pallas Athena een rechtbank (Areopaag) opricht, die over hem moet oordelen. De stemming geeft een patstelling, met een gelijkheid van stemmen. Maar de godin Athena stemt voor Orestes, die vrijuit gaat. De wraakgodinnen protesteren, maar laten zich verzoenen en krijgen de taak van ‘Erynieën’ of ‘schikgodinnen’. Door dit proces is de oude bloedwraak vervangen door een heuse rechtspraak. Maar zowat twee en een halve eeuw later, is dit nobele principe – van geschillen op te lossen door een tegensprekelijke rechtspraak in plaats van door een bloedwraak – helaas nog steeds geen universeel gedachtengoed.
Het verhaal en de problematiek van Orestes is dus nog altijd actueel. Er zijn vele voorbeelden te geven van die actualiteit, zoals de situatie op de Balkan, waar de wraakgevoelens na de gruwelijke oorlog nog steeds sluimeren bij alle partijen. Of de oorlog in het nabije Oosten, waar Joden en Palestijnen nog steeds van de ene wraakactie in de andere belanden. Regisseur Simon Devos en zijn ploeg hebben gelukkig niet geopteerd voor een voor de hand liggende interpretatie. Als decor werd er voor een symbolische aanpak gekozen, met een gekanteld platform, bedekt met een substantie van grove snippers, waardoor de acteurs zich moeilijk bewegen en zich soms nauwelijks kunnen staande houden.
Orestes (Jonas Vermeulen) is een twijfelende jongeman, en zus Electra (Evelien Bosmans) spoort hem aan om te handelen. Bij de bloedwraak worden geen pseudo zwaarden of dito messen gebruikt, maar het toneelbloed spat wel flink in het rond, vooral bij Agamemnoon (Koen De Grave) en Kassandra (Lisah Adeaga), later bij Klytaimnestra (Nadia Amin) en haar minnaar Aighistos (Sebastiaan de Bie). De inventieve kostuums (van Joëlle Meerbergen) doen tezelfder tijd aan de Griekse oudheid als aan de huidige tijd denken. De belichting en het decor (beide van Stef Stessel) zorgen voor veel sfeer en ook voor verrassingen. Bijvoorbeeld wanneer het hellend vlak met de vereende krachten en bezems van de acteurs wordt schoongeveegd voor de zitting van het tribunaal, maar waarbij er toch nog duidelijke rode sporen van de bloedwraak op de vloer zichtbaar blijven. De live muziek van Tim Vanhaemel en Sjoerd Bruil is hedendaags (maar toch niet lawaaierig), en vormt een bijzonder passend klankdecor.
Er is toch een ‘maar’: wanneer in het derde deel de wraakgodinnen de veroordeling van Orestes eisen, krijgt hun spel enkele ironiserende toetsen, die minder passen bij de ernst van de zitting en de gevolgen van de uitspraak. Al heeft niet de wraak, maar wel het recht gezegevierd en Orestes ‘vrij’ is, werd hij toch een gebroken man. Gelukkig beloonde het talrijke première-publiek van overwegend jongeren deze Orestes (en alle medewerkers) na diens aarzelende slotwoorden met een enthousiast en luid applaus.
