Closed Curtains: kunst in de kiem gesmoord

Met Closed Curtains snijden Theater Malpertuis (Tielt) en t,arsenaal (Mechelen) de censuur aan die in bepaalde landen nog altijd wordt toegepast en waardoor kunstenaars monddood worden gemaakt. Acteur Thomas Janssens (1988), onder meer bij Malpertuis (samen met Matthias Meersman en Dimitri Compernolle) te zien in Recht zal zijn wat ik zeg (2011), ging op zoek naar recente gevallen van censuur en kwam onder de indruk van de lijdensweg die de gecensureerde Iraanse cineast Jafar Panahi moest ondergaan, beschuldigd van samenzwering tegen de Islamitische Republiek. Voor verder zoeken en informeren werd contact gezocht met regisseur Mokhallad Rasem (1981), die uit Irak, het buurland van Iran, naar België kwam en sinds 2013 vast verbonden is aan het Toneelhuis (Antwerpen), en met film- en theateracteur Sabri Saad El Hamus (1957) uit Egypte, nu artistiek leider bij De Nieuw Amsterdam (DNA). Beiden hebben persoonlijke ervaringen met onvrijheid en werkverbod.

In een interview met Maarten Van Nieuwenhove wijst Mokhallad Rasem er op dat zowel in het Oosten als in het Westen soorten censuur bestaan, maar in bepaalde gevallen is de beknotting van de artistieke vrijheid zo radicaal dat de kunstenaar twijfelt, aan zelfcensuur doet en zich tenslotte zelf helemaal als het ware vernietigt. Maar Mokhalled Rasem blijft geloven dat kunst nog altijd een uitweg biedt omdat kunst, en zeker theater, een dialoog is tussen de harde realiteit en de vele mogelijkheden van de verbeelding:

‘Theater is verankerd in de werkelijkheid, maar is er ook op gericht die te transformeren. Het is van belang op de werkelijkheid in te zoomen, een close-up te nemen van de realiteit, tot in het diepst van haar wezen door te dringen en zo tot iets nieuws te komen’.

Het is ook in die optiek dat Piet Arfeuille van Malpertuis en Michael De Cock van t,arsenaal

elkaar vinden. De Cock werkt al een hele tijd aan internationale en interculturele projecten, niet enkel door zelf in het buitenland te creëren maar ook door in het eigen theater meer diversiteit na te streven en al maar dichter bij de niet altijd prettige actualiteit te blijven. Ook Piet Arfeuille heeft sedert zijn aanstelling in 2010 met Malpertuis naast een herwaarderen van teksttheater een aantal risico’s genomen met nieuwe vormen om het publiek te confronteren met een actuele, vaak harde realiteit.

In Closed Curtains is die realiteit het theater zelf, het wezen van de speler, dat levensgevaarlijk bedreigd wordt door onbegrip en wantrouwen en soms in de kiem wordt gesmoord. Sabri Saad El Hamus speelt de maker die monddood wordt gemaakt en in de gevangenis terechtkomt. Hij wordt vernederd en raakt ook zijn menselijke waardigheid kwijt. Als hij vrij komt is hij enkel nog een naakt lichaam. Een journalist interviewt hem en nog anderen zijn blijkbaar geïnteresseerd. Thomas Janssens neemt verschillende rollen voor zijn rekening. Hij is het jonge nieuwsgierige Westerse klankbord waartegen de machteloos geworden kunstenaar uit die andere cultuur in woord en lichaamstaal zijn onmacht, pijn en woede uitschreeuwt.Terug in vrijheid kan de kunstenaar niet anders dan in de werkkamer het materiaal, de middelen en zijn dromen te vernietigen en afscheid te nemen van zijn kunst.

De manier waarop Sabri die verschillende gevoelstoestanden verwerkt is indrukwekkend en slaat je in de buik. Zelden maak je een zo diepgaande vertolking van een innerlijke strijd mee. Het lichaam van Sabri is één blok spanning. Daartegenover staat Janssens als de haast onbewogen gesprekspartner, de begrijpende maar even onmachtige luisteraar, die enkel vragen kan stellen of een kledingstuk aanreiken. Bij de een is er verwachting en verwondering, afstandelijkheid zowel als begrip, bij de andere is er ontgoocheling en vooral heel veel opgekropte onmacht.

Closed Curtains is ook visueel indrukwekkend door een functioneel gebruik van film, decorpanelen en geluid, die een sfeer oproepen van bevangenheid en gevangen zijn en van een chaotische, dreigende wereld rondom.

Met Closed Curtains bevestigt regisseur Mokhallad Rasem zijn interpretatietalent waarmee hij de fysieke kracht van een speler op een kritische manier vorm geeft. Deze vormgeving  kon men al waarderen in onder meer Irakese Geesten (over de oorlog in Irak), Romeo en Julia (over liefde als een oorlog van en met gevoelens) en Hamlet Symphony (een droom over twijfel, met muziek en dansende derwisjen). Door het aantal personages te beperken en meer aandacht te geven aan fysiek theater, muziek en zang, legt Rasem telkens nieuwe accenten die meteen een meerwaarde inhouden.

Over Closed Curtains, waarin regie, cast en techniek zo zuiver op elkaar zijn afgesteld, zodat niets de spanning breekt en je als toeschouwer meteen aangegrepen wordt, kan men niet anders dan in superlatieven spreken.

www.tarsenaal.be  www.malpertuis.be