Het gaat over… Nieuwe gezichten, andere richtingen?

De wereld en het theater zijn altijd in beweging. Zo lezen we het bij Michael De Cock in de brochure over het aanstaande theaterseizoen van t,Arsenaal (Mechelen). Na tien jaar intense arbeid, in opvolging van Guido Wevers, verlaat De Cock (1972) in 2016 het theater dat in 1956 als Mechels Miniatuurtheater (MMT) is begonnen met onder meer Luc Philips (1915-2002) en de nu 91-jarige Alice Toen. Een klein theater dat mede de toneelgeschiedenis van ons landje schreef en wellicht blijft schrijven. Daar komen we later wel op terug, want niet alleen in Mechelen beweegt de wereld. Tegelijk is ook de Koninklijke Vlaamse Schouwburg (KVS) in Brussel aan een directiewisseling toe. Daar neemt De Cock de artistieke leiding van Jan Goossens (die naar Marseille gaat) over en gaat Willy Thomas (van Dito’Dito en KVS) naar t,Arsenaal  samen met het theatercollectief Lazarus, zijnde Günther Lesage, Ryszard Turbias, Koen De Graeve, Pieter Genard en Joris Van den Brande.

Einde mei is in Leuven een nieuw theaterhuis gestart, een samengaan van de Queeste en Braakland/ZheBilding onder de naam Het nieuwstedelijk. Het wordt een stedentheater voor Leuven, Hasselt en Genk. Een samenwerking tussen de huismuzikanten Rudy Trouvé, Youri Van Uffelen, Myrthe Luyten en Geert Waegeman en de theatermakers en -spelers Stijn Devillé, Adriaan Van Aken, Christophe Aussems, Maarten Ketels, Sara Vertongen, Jessa Wildemeersch en gastspelers. Een eerste initiatief is Schroot, een voorstelling over het einde van de Fordfabriek in Genk, die in 2012 definitief sloot waardoor een tienduizend werknemers werkloos werden. Schroot speelt op locatie in Genk, vanaf 23 september. Vanuit Leuven wordt een bus ingelegd.

Inmiddels is in Antwerpen Els De Bodt in functie getreden bij het jeugdtheater HetPaleis, waar Barbara Wyckmans (1952) op 1 januari 2017 met pensioen gaat. Het vervroegd in dienst treden van De Bodt heeft te maken met het indienen van het meerjarenplan betreffende de subsidiëring over de periode 2017-2021, waardoor De Bodt de kans krijgt haar visie op de toekomst van HetPaleis aan de Overheid kenbaar te maken.

Els De Bodt (1971) studeerde Germaanse Talen en theaterwetenschappen. Zij is bekend als freelance journaliste en theaterrecensent en tussen 1998 en 2006 was ze coördinator van de cultuurredactie bij Het Belang van Limburg. Zij was ook geruime tijd ondervoorzitter van de Beoordelingscommissie voor theater. Ze legde haar functie als directeur van het Theaterfestival neer en is in maart bij HetPaleis begonnen.

Eveneens in Antwerpen heeft Lucas Vandervost (1957) afscheid genomen van De Tijd, een gezelschap dat in 1987 begon vanuit een fusie van De Witte Kraai, van onder andere Sam Bogaerts en Vandervost, met Akt-Vertikaal van Ivo Van Hove (1958, momenteel directeur Toneelgroep Amsterdam). Van 1990 af nam Vandervost de leiding en ging hij met De Tijd een eigen koppige koers varen met interpretaties van zogezegd ‘moeilijker’ teksttheater. Het afscheid van zijn vertrouwd gezelschap heeft hij samengevat in de zeer originele productie Het gaat over, een co-productie met HetPaleis waar drie generaties beroeps- en amateurtonelisten aan meewerken. Daarover meer hieronder. Lucas Vandervost wordt bij De Tijd opgevolgd door een trio jonge talenten, dat hij als docent aan het Antwerps Conservatorium heeft helpen vormen: Freek Vielen, Suzanne Grotenhuis, Rebekka de Wit, een deel van de cast van Heimat, een productie die vorig seizoen geselecteerd werd voor het Theaterfestival in deSingel (zie theatermaggezien van 18.10.2014). Inmiddels is men aan een Heimat 2 aan het werken.

Het gaat over, mag dan een ongewone titel zijn voor een theaterproductie, de betekenis die Lucas Vandervost in dit afscheidsevenement legt, heeft meerdere betekenissen voor hemzelf en voor iedereen. De vraag die vanzelfsprekend opduikt is: Waar gaat het over?, maar een sluitend antwoord is er niet. Het gaat over generaties mensen die elkaar opvolgen en elkaar toch niet ontmoeten, over doodgewone  en over uitzonderlijke individuen, over complexiteit en naïviteit in een vormgeving die aantoont hoe volgens Vandervost complexiteit een verheven vorm van naïviteit is. Hij laat hele groepen aanrukken vanuit de diepte van de scène want: je wordt groter als je uit de verte komt, aldus de maker die voortdurend het spel langs de zijlijn meespeelt. Hij neemt deel aan de actie en is tegelijk toeschouwer. Hij laat kinderen stenen aanbrengen want zij zijn de bouwers van een toekomst. Het gaat over zij die komen en zij die gaan, of het nu binnen of buiten een theater is. Het gaat over leren omgaan met wat we niet begrijpen en toch mooi vinden. De vloedgolf die hij een uur lang over de planken laat evolueren, de klanken en de woorden, gaan er over dat het nooit over gaat, nooit stil staat, altijd opnieuw begint.

Deze filosofisch en verbeeldingsrijke evocatie van wat hem al vele jaren in zijn binnenste binnen bezighoudt heeft hij nu eindelijk in een soort carnavalesk ritueel, een stoet van herinneringen en verbeelding, een vorm gegeven, die de kijker, de buitenstaander, de toevallige passant, meevoert, ontroert en zeker laat meevoelen hoe moeilijk het is, te stoppen. De herhaling, onder meer in de muziek, wijst zowel naar vroeger als naar nu. Het leven herhaalt zich, de kunstenaar ook, zij het met andere middelen, in een ander plunje, in een andere tijd en ruimte.

Toen een paar seizoenen geleden Lucas Vandervost de voorstelling De ondergang van de Titanic heeft nooit plaatsgevonden

maakte en ze enkel op Theater aan Zee in Oostende speelde, was het of hij toen al aan een definitief afscheid dacht. Hij bracht daarin niet enkel zijn productie uit 1994, De ondergang van de Titanic, eventjes in herinnering, maar maakte een totaal nieuwe productie waarin hij de symboliek van een wereld die als een schip aan het vergaan is, doortrok naar de actuele realiteit en zich afvroeg wat het betekent ‘kunstenaar’ te zijn. Is een kunstenaar een bevlogen witte prins op een wit paard die plots een ongerept wit landschap ontdekt waar alles nog mogelijk is, zolang het ijs van de ijsberg niet gesmolten is?

In Het gaat over tracht hij weer zijn onrustig nadenken over de motivatie waarmee hij zijn lange loopbaan van leidinggevende speler heeft opgebouwd, te rechtvaardigen, alhoewel dat niet nodig is. Hij weet jonge talenten te waarderen en te stimuleren, en zij hem. Zoals een paar seizoenen geleden, blijkt nu weer dat Vandervost nog brandstof genoeg heeft voor verdere realisaties. Maar hij geeft onherroepelijk het roer over. In de aanstormende nieuwe generatie herkend hij zichzelf, zoals hij was toen hij was afgestudeerd, en hij wil ze op zijn minst een kans geven zich op een degelijke manier te ontwikkelen, ook al zijn de omstandigheden minder romantisch want meer materialistisch.

Zijn afscheid van De Tijd betekent niet dat hij ophoudt een speler te zijn. Hij ziet toneelspelen nog altijd als de kern van wat hij zijn ‘stiel’ noemt. Het spelen gaat bij hem niet over. Voor het Kaaitheater (Brussel) zal Vandervost in mei van volgend jaar nog eens terugkeren naar een vroegere productie: Of Wittgenstein, waarin hij met ezelsoren op zijn hoofd een aantal filosofische stellingen van verschillende denkers en wereldverbeteraars naar zijn spelershand zet. Een benadering van dubbelzinnigheid, vooral om ze uit de taal, het zeggen, te bannen. Zeggen is bij Vandervost vertellen met afgemeten gebaren en lichte stemnuances. Uitzuiveren van tekstzegging om tot een ‘verstemde’ speelstijl te komen. ‘Iedere geslaagde voorstelling van De Tijd (en dus ook van Lucas Vandervost), is een striptease van de Stem’, luidt het in een analyse door Rudi Laermans in Ruimte voor Cultuur (Van Haelewyck, 2001).

Teruggrijpen naar een vroegere productie betekent voor Vandervost niet, omzien in tevredenheid of  zichzelf herhalen, maar ervaren hoe hij in de tussentijd zelf is geëvolueerd en met hem het publiek. In die visie is herhalen herzien, ontwikkelen en iets anders ontdekken. Het blijft dus, in het aanbod van wisselingen, veranderingen en mogelijke vernieuwingen, ook nog altijd uitkijken naar Lucas Vandervost.

www.tarsenaal.be www.kvs.be www.nieuwstedelijk.be www.hetpaleis.be www.detijd.be