STAN speelt 3 x Bernhard: een niet-aflatende uitdaging

Theatervoorstellingen van zeer lange duur worden niet door iedereen geapprecieerd, maar daar vindt STAN een oplossing voor. Drie verschillende teksten van Thomas Bernhard (1931-1989) worden op één avond (of namiddag) gespeeld, telkens met een voldoende pauze er tussen. Er is ook mogelijkheid een keuze te maken en slechts één of twee voorstellingen te gaan bekijken. Voor velen is het probleem echter niet STAN noch de tijd, maar Thomas Bernhard.

Al in 1993 werd het duidelijk dat het werk van deze Oostenrijkse auteur een niet-aflatende uitdaging zou worden voor STAN. Dit werd onlangs nog maar eens bevestigd door acteur Damiaan De Schrijver in een gesprek met Guinevere Claeys (DS Weekblad, 29.04.2017): ‘Het is de gave van de grote schrijvers dat ze ons in de spiegel doen kijken. Dat ze over de falende mens schrijven. Bernhard is daar extreem in. Sommigen vinden dat hij overdrijft. Ik hou daarvan, want dan begrijp ik het. En hij heeft humor. Weinigen die je zo uitdagen om jezelf als karikatuur te durven zien. ‘

In deze omschrijving ligt niet enkel de essentie van Bernhards werk, maar eveneens de visie van het kunstenaarschap van Damiaan De Schrijver en van alles wat de STAN-spelers op een scène zetten.

In het Duitse taalgebied kon Bernhard rekenen op de bekwaamheid van een Claus Peymann voor de regie en voor de overtuigende vertolking op onder meer een Bernhard Minetti (1905-1998), voor wie hij trouwens een deel van zijn teksten schreef. Voortgaande op misopvattingen die in sommige realisaties van Bernhards stukken (vaak bewerkingen van zijn romans) te zien zijn, is vooraf wel enige toelichting nuttig.

Men kan er van uit gaan dat het oeverloos gepraat in zijn stukken wordt gestuurd door de doodsgedachte, de constatering dat zowel het leven als het toneel (de kunst) vluchtige verschijningen zijn. De bekende Oostenrijkse auteur Elfriede Jelinek, die met haar ellenlange zinnen in een haast niet bij te houden aantal publicaties heel wat raakpunten vertoont met de levensvisie van Bernhard, ziet in hem ‘een dichter van het spreken en niet van het schrijven’. Jelinek gaat er van uit dat Bernhards ervaring als tbc-lijder, die hij sinds zijn kindertijd was, hem dwong tot grote ’tirades’, want: ‘ik spreek, dus ik ben. En zolang ik spreek, ben ik niet dood’.

Bij Bernhard komt toneelspelen eigenlijk neer op toneel-spreken, zonder daarom de nodige gestiek of mimiek te vergeten. Het over-acteren wordt ironisch, herhalingen worden voortdurend anders theatraal ingekleurd. De spelers komen niet op, ze staan er al terwijl het publiek naar binnen schuift. Als het moet helpen de spelers elkaar kwajongensachtig bij het aan- en omkleden. De speelruimte wordt al spelend gevoelig gemaakt en krijgt een symbolische rol. Wat onder een enorm dekzeil verborgen ligt, wordt spelenderwijze bovengehaald. Wat weggedoken of -geworpen was, wordt weer bruikbaar. Wat was, wordt nu. Wat nu is, wordt straks een puinhoop. Fataliteit is troef: het doek valt (ploft neer!), alles wordt stil, niemand blijft.

STAN speelt Alles is rustig (Über alle Gipfeln ist Ruh’), over de ijdelheid van een zelfvoldane schrijver en andere culturele ‘Streber’, over de rust van de natuur in tegenstelling tot de onrust van het menselijke doen; vervolgens Redde wie zich redden kan, geen slechte titel (naar teksten uit de Dramoletten) over het nog altijd niet verwerkte oorlogsverleden in zowel Duitsland als Oostenrijk, en meteen ook over het actuele politiek-zieke Europa; tenslotte Eind goed, al goed (Am Ziel), over een dominante mama, een slaafse dochter en een toneelschrijver die er maar niet toe komt duidelijk te formuleren wat toneelschrijven eigenlijk zou kunnen zijn.

De speeldrift waarmee Damiaan De Schrijver, Sara De Roo, Jolente De Keersmaeker, Sara Haeck en Johan De Vuyst zich in deze trilogie overgeven aan het sarcasme en meteen ook aan de onmacht waarmee Thomas Bernhard het leven en lijden van de mens benadert en aanvoelt, leidt tot een spetterend spektakel dat er dan ook alle elementen van bevat, waardoor je voortdurend van het ene been op het andere wordt gezet, van de ene parodie in de andere terechtkomt, van groenlachen tot schateren. Een marathon met STAN is een verkwikkende, prikkelende taal- en ideeën-route.

Info: www.stan.be