Ivanov (naar A. Tsjechov). Zijn de anderen het probleem ?
Nikolaj Ivanov is moe, meer dan moe. Hij ziet het echt niet meer zitten. Zijn huis zit vol taterend volk en Ivanovs hoofd zit vol nare gedachten. Hij heeft schulden en zijn vrouw is terminaal. Familie en kennissen nemen hem alles en nog wat kwalijk of doen hem voorstellen waar hij geen zin naar heeft. Het liefst zou hij alleen gelaten worden, terwijl de eenzaamheid, het door iedereen verlaten zijn en niet begrepen worden, hem parten speelt. Die gehele, o zo herkenbare problematiek rond geld, schulden, crisis, ego-cultus, verwaterde intimiteit, prestatiedwang en onmacht waar de hedendaagse mens mee wordt geconfronteerd en gekweld, krijgt in de voorstelling van Ivanov, door theater Malpertuis (Tielt) naar een tekst van Anton Tsjechov (1860-1904) in een versie van regisseur Piet Arfeuille en met een uitmuntende cast, een sterk confronterende vertolking.
Meteen is de vraag positief beantwoord of dit stuk en deze lange lijst kommer en kwel van onze tijd zijn. Anton Tsjechov is onze tijdgenoot en de interpretatie van Malpertuis is theatraal bekeken een even eigentijdse, sober geënsceneerde, direct inslaande, prestatie. Tsjechov schreef dit stuk in 1887 in tien dagen. Hij bleef er tot in 1901 wijzigingen in aanbrengen. Tsjechov was, benevens schrijver, arts en wist uit zijn praktijk hoe een mens ook mentaal ziek kan zijn en hij wilde daar iets aan doen. Tsjechov leefde daarenboven op de breuklijn tussen de negentiende en de twintigste eeuw. In menig ander werk heeft hij gezinspeeld op de ommekeer die hij voelde aankomen in het maatschappelijke en politieke bestel in het toenmalige Rusland van tsaren en slaven. Uit brieven uit de periode waarin hij Ivanov schreef, blijkt zijn bezorgdheid over de vermoeidheid en de verveling die hij constateert bij de adel en vooral bij de kleine landadel, bij mensen die gestudeerd hebben, maar met hun intelligentie geen weg weten en door materieel en geestelijk failliet getroffen worden. Tsjechov leefde op de drempel van een revolutionaire tijd en Nikolaj Ivanov is de incarnatie van wat Tsjechov ‘oververmoeidheid’ noemt.
De bewerking van Tsjechovs stuk door Piet Arfeuille is niet enkel beknopt en ter zake, maar vooral ook op theatraal gebied doordacht. Het decor (van het duo ‘Ruimtevaarders’: Karolien De Schepper, Christophe Engels) is een tribune. Op de trappen, die de hele breedte van de scène overspannen, hebben de acht personages hun plaats. Ze vertegenwoordigen een aantal maatschappelijke geledingen: wie het hoogst zit zal wel het meeste aanzien hebben. Daarom zit Nikolaj Ivanov op de onderste trap: hij is het slachtoffer, zo denkt hij toch. Bijzonder is ook dat de spelers het publiek frontaal aankijken en het zogezegde bezoek aan Ivanov met enige nodige ironie kruiden. De tribune is een spiegel van versnippering en dubieuze bezorgdheid binnen een samenleving. De spelers vormen als het ware kleine eilanden die ze nauwelijks verlaten. Van eensgezindheid of oprechte solidariteit is geen sprake.
Lukas Smolders speelt Nikolaj Ivanov met volle overgave. Zijn gedrevenheid en ook de momenten van stille weerloosheid zijn correct. Hij geeft mede de afwerende houding, de onmacht en het azen op eigen profijt en gelijk van zijn tegenspelers, een juiste spanning.
Recente vorige producties van Malpertuis wezen al in de richting van tijd-kritisch theater en met deze productie gaat Arfeuille met zijn ploeg verder in het analyseren van hedendaagse onzekerheden waar blijkbaar iedereen mee worstelt. Een boodschap, in zover daarvan sprake, wordt in regie en vertolking op een sobere maar trefzekere en artistiek verantwoorde manier aangebracht. In een toelichting naar aanleiding van deze productie wordt opgemerkt, dat het aangekaarte probleem in de eerste plaats in de negatieve houding van Ivanov zelf zit. Onvermogen, als een wezenlijk onderdeel van potentie, kan echter een gelegenheid zijn om jezelf, anderen en de levensomstandigheden, grondig in vraag te stellen. Daar kan theater, zo blijkt, op een ontspannende manier bij helpen.
Info: www.malpertuis.be
