De schrijver, zijn vrouw, haar minnares: een fatale liefdesdriehoek? Een creatie in de duinen voor het Nazomerfestival in Zeeland.

Voor de veertiende keer werd in Zeeland (met Middelburg als middelpunt) door Theaterproductiehuis Zeeland het Nazomerfestival georganiseerd, een veertiendaagse van concerten en theater, van entertainment, dans en andere kunstzinnige verwondering voor een enigszins kritisch ingesteld publiek. Ook nu werden stukken gespeeld op onverwachte plekken en werden bovendien twee opdrachten van nieuw Nederlandstalig werk gecreëerd.

Sinds 2000 wordt het festival geleid door de Vlaamse dramaturg Alex Mallems en worden geregeld Vlaamse spelers en regisseurs ingezet. Dit jaar regisseerde  Stefan Perceval (artistiek leider van Het Gevolg, Turnhout) de openingsproductie De Zwarte van Walcheren, het in opdracht geschreven stuk van Herman van de Wijdeven (1961), gebaseerd op de slavenhandel waarin Zeeland in 1596 een grote rol speelde. De historische zwarte periode inspireerde de schrijver voor een hedendaags herkenbaar familiedrama waarin ‘vreemd’ zijn nog altijd problematisch is.

Ook de tweede creatie, een opdracht aan Anna Maria Versloot (1984), gaat in aanleg terug naar vroeger, naar de dichter en vertaler Martinus Nijhoff (1894-1953), die een verblijf had in de duinen op Walcheren, een huis dat in de Tweede Wereldoorlog een tijd door Nijhoffs vrouw Netty en haar minnares Marlow Moss bewoond werd.

De titel: De schrijver, zijn vrouw, haar minnares, laat meteen vermoeden dat ook in dat stuk het historische wordt overstegen. A.M. Versloot schrijft voor muziektheater, opera en film en zoekt nieuwe combinaties van deze disciplines met theater. Vandaar dat ook deze productie er niet kon komen zonder instrumentale muziek en zelfs niet zonder zang. Wanneer de dialogen te hevig worden of de gevoelens zich te sterk opdringen, als dan ook de tekst een poëtische inslag heeft, zingen de spelers hun tekst. De muziek van Douwe Eisenga en de uitvoering er van door het Aurelia Saxofoon Kwartet geeft de voorstelling een bijzondere klank vol gevarieerde gevoelens die alleen met een saxofoonensemble bereikt wordt.

Het werk van Martinus Nijhoff mag dan al tot de geschiedenis behoren, de spanning tussen kunst en leven blijft een actueel gegeven vooral dan als het gaat over een spanning tussen drie kunstenaars die in een driehoeksverhouding op elkaar zijn aangewezen. De dichter Nijhoff, zijn vrouw, de schrijfster Antoinetta (Netty) Nijhoff-Wind (1897-1971) en de minnares van die vrouw, Marlow Moss (1889-1958) die schilderde en beeldhouwde, bieden fascinerende stof te over. A.M. Versloot heeft er dan ook haar verbeelding mee gevoed. Ze vraagt zich af wat er vooral op artistiek en relationeel gebied had kunnen gebeuren indien de drie kunstenaars samen een zomer hadden doorgebracht in het huis aan de zee. Een fictieve ontmoeting weliswaar, maar theatraal bekeken een bijzonder explosieve situatie wat de liefde tussen de drie mensen/kunstenaars betreft.

Theater leeft van extreme situaties en ook kunstenaars zelf hebben een zekere onrust nodig, een diepgaande twijfel tegenover hun werk en tegenover de dagelijkse menselijke entourage. Een beetje grasduinen in de gedichten van Nijhoff, wat Versloot wellicht ook gedaan heeft, geeft aanwijzingen over de onzekerheid waarin Nijhoff  leefde en schreef. Het gedicht Twee reddelozen, eindigt met de mijmering: In alles te kort geschoten/Staar ik bij het raam op de stad/En vraag: was ik groter geworden/Wanneer ik had liefgehad? Het zou een toespeling kunnen zijn op een eigen tekort tegenover de liefdesverhouding tussen Netty en Marlow Moss. In Het einde, aanvaardt hij, berustend, het einde van een (zijn?) relatie: ‘Wat tussen ons bestond, werd omgebracht. Laten we niet meer denken aan wat was. God heeft met ons gedaan wat hij doen wilde’.

In De schrijver, zijn vrouw, haar minnares stijgt de spanning tussen Netty en Moss evenzeer als deze tussen Nijhoff (Pom, zoals Netty hem noemt) en de twee dames. Ze worstelen met hun liefde, ze volgen en achtervolgen elkaar, ze trekken elkaar aan en stoten elkaar af. Opmerkelijk is ook, dat dit stuk gedragen wordt door drie evenwaardige rollen. Drie personages als de drie zijden van een driehoek.

Wanneer eerst Moss en daarna ook Netty opkomt, zit de verraste Pom geïsoleerd in zijn bad te wrikkelen en tracht hij zich tegen het ongewenste bezoek te weren. Hij schreeuwt, windt zich op, om dan weer te berusten. Hij leest of tracht te lezen, hij wil schrijven maar komt er niet toe. Het water plenst uit het bad en tenslotte rijst hij op uit het water. Een nieuwe geboorte? Het einde van een zuiveringsritueel? Een naakte man/echtgenoot die zich kwetsbaar opstelt in een vertroebelde confrontatie? Misschien onder de indruk van een preekbrief die een dominee hem zojuist heeft toegestuurd. Pom schudt de preek van zich af en ook zijn geloof in een volmaakte schepping, waarin iedereen naar Gods beeld en gelijkenis zou geschapen zijn. Pom weet dat een mens niet zonder fouten is. Hij probeert een verzoening of toch iets in die aard tot stand te brengen. Weer aan het werk gaan. Naar elkaars opvatting luisteren. Desnoods een feestje bouwen, op de grond zitten als in een roeibootje met de benen om elkaar heen en samen roeien. Een dansje. Maar samenspel lukt niet altijd. Zelfs niet als er liefde in het spel is. De driehoek raakt uit balans. Als er een lijn wegvalt, is er geen driehoek meer. Maar niemand wil wegvallen. Netty voelt zich aan de kant gezet, of laat ze zich gewoon aan de kant zetten? Tenslotte zal ze zich moeten overgeven aan de fataliteit van de driehoek.

Zoveel gedachten, ingevingen, beschouwingen duiken voortdurend op en geven het stuk een caleidoscopisch verloop in een strak getimede regie van Vincent van den Elshout, strevend naar een evenwicht tussen inhoud en vorm. Vragen oproepend die het publiek tot een eigen visie uitnodigen, zoals hij jaren geleden al in Gent bij De Vieze Gasten, uitprobeerde.

Het huis in de duinen is in de vormgeving van Kris Van Oudenhoven een ontmanteld huis. De wanden liggen naast elkaar op het duinengras als enorm-grote witte vlakken. Onbeschreven vellen papier, een open en neutrale realiteit. En zo blijft het, het hele stuk door: de spelers hebben niets te verbergen en ze hoeven ook geen decoratieve verlengstukken. De grote witte vlakte staat echter ook symbool voor een ongerept en meteen ook voor een nooit vervuld verlangen. Wat Netty aan Moss verwijt, geldt eigenlijk voor de drie personages: ‘Ik dacht altijd dat je zweefde, omdat je vrij was, soeverein. Maar je bent gewoon bang om te landen, bang om ergens te zijn en te blijven’.

Een voorstelling op locatie houdt risico’s in. Voor De schrijver, zijn vrouw, haar minnares waren de weersomstandigheden een meevaller. Zelfs de wind speelde mee om de bladzijden die Pom driftig uit een boek scheurt een mooie vlucht te geven. Het publiek had vanop de tribune een breed gezicht op de uitgestrekte scène, waardoor het mogelijk was Netty en Moss vanuit het kreupelhout als van een verre reis, thuis te zien komen.

Deze creatie is een geslaagd experiment geworden. Last but not least door de opmerkelijke vertolkingen van Stefaan Degand (Nijhoff), Els Mondelaers (Netty) en Simone Milsdochter (Moss). Degand (1978) ging er terecht van uit dat muzikanten en acteurs elkaar inspireren. Hij is bekend van grappige optredens op de Vlaamse televisie, maar je moet hem op de scène zien en hij wil steeds meer met muziektheater en met opera bezig zijn. Zijn vertolking van Nijhoff is een bevestiging van zijn gestadige groei. Mezzosopraan Els Mondelaers is zowel operazangeres als actrice en toont haar vakmanschap op een zeer soepele manier. Zowel met het woord als in het zingen treft ze gevoelige snaren. Dat doet ook Simone Milsdochter (1967) een Nederlandse actrice die geregeld in België te zien is. Minder geroutineerd als zangeres staat ze overtuigend haar man tegenover Mondelaers. De rol van minnares Moss geeft haar de mogelijkheid weer op een eigen manier een delicaat gegeven diepgang te geven.

Misschien klinkt het allemaal nogal ernstig, maar alle medewerkers zorgden voor de nodige nuanceringen in een productie die niet enkel indruk maakt, maar vooral het gevoel geeft iets bijzonders meegemaakt te hebben. De tekst van het stuk werd mooi uitgegeven door de Drvkkery in Middelburg.

Info: www.theaterzeelandia.nl, www.nazomerfestival.nl, www.de-drvkkery.nl