|
Geld telt! Oscar Wilde en Elfriede Jelinek in tweestrijd voor De ideale man
| 11 December 2013 |
© Kurt Van der Elst |
Enkel voortgaand op de stukken die hij schreef, kan men het wezenlijke van de Iers-Britse tragische dandy Oscar Wilde (1856-1900), niet volledig naar waarde schatten. Vandaar dat een aantal schrijvers Wilde zelf tot de held van hun stukken maken. Het werk van Wilde is inspirerend materiaal en vaak een aanleiding tot. Hij was een kunstenaar die het leven zelf en hoe het te lijden, als een kunstwerk in alle mogelijke variëteiten beleefde.
Door zijn Victoriaanse tijdgenoten en in societykringen werd Wilde geëerd als een spirituele, amusante komedieschrijver. Zijn toneelstukken zijn echter zovele maskers waarachter hij zijn zoeken naar het tragische van het bestaan verborg. Het heeft lang geduurd vooraleer men begreep dat het hem eigenlijk om het leed te doen was en dat hij antwoorden zocht omtrent zijn kunstenaarschap en de maatschappij en haar tekorten.
Waren zijn stukken geen uitdagingen voor het establishment, in politieke kringen bleek hij plots belangrijk toen hij in opspraak kwam wegens homofilie, hoewel dit in die tijd in Groot-Brittannië stilzwijgend was toegelaten. Wilde had een relatie met Lord Alfred Douglas en diens broer had te doen met de toenmalige eerste minister, Rosebery. Wilde werd, onder druk van de autoritaire landgraaf Queensberry en vader van de gebroeders Douglas, tot twee jaar gevangenschap veroordeeld. Uit later onderzoek bleek dat de hele zaak een afleidingsmanoeuvre was om Rosebery en de liberalen te redden, aldus Neil McKenna in The secret life of Oscar Wilde (2003). Het paradoxale dat het hele leven en werk van Wilde kenmerkt, zit ook in het feit dat hij probeerde een goede echtgenoot en vader te zijn.
In An ideal Husband (1895), in de vertaling van Tom Kleijn De ideale man, gaat het over politieke corruptie en chantage. Lord Goring, een flamboyante vrijgezel, is te gast bij Sir Robert Chiltern, een schijnbaar smetteloze echtgenoot en politicus. Wanneer echter Miss Cheveley, een voormalige geliefde van Lord Goring op bezoek komt, chanteert ze Robert Chiltren met een brief waarin wordt aangetoond dat deze op een frauduleuze manier rijk is geworden. De politieke loopbaan en het huwelijksleven van Chiltren worden bedreigd, maar alles draait uit op een verbaal en onthullend duel tussen Goring en Cheveley.
Het nogal breed uitgesmeerde verloop van de handeling volgens een traditioneel komediemodel, is meteen een verwijzing naar het politieke schandaal in Groot-Brittannië in verband met de aanleg van het Suezkanaal, de zwendel rond de aandelen en de rol van premier Benjamin Disraeli (1804-1881) daarin. Het schandaal was echter nauwelijks een bedreiging voor de politieke loopbaan van Disraeli.
Een dergelijke politiek geladen problematiek kon niet anders dan interesse opwekken bij de Oostenrijkse Elfriede Jelinek (1946, Nobelprijs literatuur 2004)), die in haar soms moeilijke teksten voor theater voortdurend de vinger op de open wonden van de samenleving legt. In 2009 bracht NTGent in samenwerking met Antigone Kortrijk, van haar Underground (Die Kontrakte des Kaufmans: eine Wirtschaftskomödie) in een regie van Johan Simons, waarin ze de pijn van de hedendaagse economische crisis blootlegt. Underground verwijst naar duistere praktijken die aan de basis liggen, maar ook naar de hebzucht die in ieder mens aanwezig is en leidt tot bezitsdrang die op de duur macht wordt.
In 2007 maakte Jelinek een bewerking van wellicht het bekendste stuk van Wilde: The Importance of being Earnest onder de titel Ernst ist das Leben. In dit ‘lichtvaardig blijspel voor serieuze mensen’ houdt Wilde de bourgeoisie van zijn tijd een spiegel voor, waar ze zich niet in herkent. Hij spot met het societyleven waarin met naam- en persoonsverwisseling wordt gespeeld, waarin de vorm belangrijker wordt dan de inhoud, de leugen overtuigender dan de waarheid. Voor Jelinek komt het er op aan de komische aanzet van Wilde of van andere schrijvers die ze aanpakt of heeft aangepakt, zoals Georges Feydeau en Eugène Labiche, aan te scherpen met een eigen vocabularium en ironie.
Het is moeilijk uit te maken hoe groot haar aandeel is in De ideale man en of vertaler Tom Kleijn wellicht ook iets heeft bijgedragen. In elk geval is het stuk van Wilde, in een regie van Theu Boermans en een wervelende en overtuigende vertolking door spelers van NTGent (Steven Van Watermeulen, Franck Focketyn, Chris Thys) en Het Nationale Toneel (Mark Rietman, Jaap Spijkers, Anniek Pheifer, Katja Herbers, Ariane Schluter), wilder geworden. Na premières in 2012 van Der ideale Mann in Oostenrijk, Duitsland, Zwitserland, sprak men van een remix, waarin Jelinek het bekende stuk een dreun gaf en een nieuw geluid. In Gent dreven de charme, de dubbele bodems en de lichte spot van Wilde nog boven en waren de politieke en seksuele toespelingen die je van Jelinek mag verwachten, vooral in een stuk waarin geld (rijkdom, carrière, macht) telt, eerder schaars. Theu Boermans en zijn équipe tonen duidelijk het afkalven van de politieke geloofwaardigheid, het leugenachtige van de onberispelijke minnaar of minnares, het naïeve geloof in de ideale man en het wankelen van het als ideaal voorgehouden huwelijk. Het spectaculair doen afbrokkelen van een deel van het decor waardoor het stuk als een boulevardkomedie eindigt, is dan echter net een teveel aan suggestiviteit.
Info: www.ntgent.be of www.nationaletoneel.nl
|
| Dit artikel werd reeds 358 keer gelezen. | auteur(s):Roger Arteel |
|