| Boeiende gasten | 15 Februari 2002 |
Het Ro Theater uit Rotterdam was eind januari 2002 in Antwerpen (in de Bourla voor het Toneelhuis) te gast met "Leonce en Lena" van Georg Büchner en Zuidelijk Toneel Hollandia kwam er begin februari 2002 "De onverschilligen" van Alberto Moravia voorstellen.
De Duitse jong gestorven schrijver Georg Büchner (1813-1837) is hier al zo vaak gespeeld dat hij nauwelijks nog een introductie vergt. Vorig seizoen speelden de Roovers hun versie van de bittere satire die "Leonce en Lena" zeker is en het stuk stond ook bij het Nederlands Toneel Gent (NTG, nu Publiekstheater Gent) op het programma.
Regisseur Alize Zandwijk (haar regie van "Nachtasiel" van een paar seizoenen geleden blijft bij) van het Ro Theater heeft er een andere kijk op die niet minder fascineert. Opvallend daarbij is het toneelbeeld van Thomas Rupert waarin via koekoekshorloges aan de wand nadruk wordt gelegd op "tijd", een begrip dat voor prins Leonce van Popoland eigenlijk niet bestaat. Anderzijds wordt in hetzelfde decor door middel van jachttrofeeën naar de natuur verwezen, een begrip dat past bij de nar Valerio die op het einde van het stuk ook het laatste woord heeft en daarmee een tijdperk van zalig nietsdoen en genieten in de zon aankondigt. Tussen deze twee uitersten: nietsdoen en toch genieten speelt zich het "blijspel" af , in de visie van Alize Zandwijk een absurd gegeven, dat in bepaalde opzichten aan "De koning sterft" van Eugène Ionesco doet denken. Het leven als een wachtkamer voor het sterven. De levende die geleefd wordt in plaats van zelf te leven. Niets heeft nog zin of geeft nog een zin aan het "daar zijn" van de mens die zichzelf koning, absolute heerser en beheerser, waant. Zoals de tijd stil staat, zo is ook het leven als stilstaand water dat langzaam verdampt in verwaandheid die aan waanzin grenst.
We bekijken de verveling en de leegte waaraan de existentiële prins Leonce (Steven van Watermeulen) ten prooi is alsof we in een kijkdoos naar plaatjes gluren die steeds maar verder naar achter schuiven en daardoor ook almaar kleiner lijken. Het decor is zo opgevat dat het zich herhaalt in steeds kleinere vorm als in een trechter. Daarmee wordt de eilandsituatie waarin de personages gevangen zitten nog vergroot en wordt de indruk versterkt dat er geen einde aan komt. De personages hebben wel menselijke kenmerken en ze kunnen converseren maar het ene noch het andere is functioneel. De kijkdoos doet ook dienst als poppenkast waarin mensen marionetten zijn, nu eens opgeblazen dan weer helemaal slap.
Die evocatie van nietsdoen en levensmoeheid biedt geen opgewekt uitzicht maar verschaft des te meer inzicht in de moedeloosheid die de hedendaagse tijd kenmerkt, een tijd waarin de slogan "laat me maar met rust" het leven overheerst. Alize Zandwijk slaagt er in de spelers mee te voeren in een vertolking die tegelijk naïef en grotesk is maar in al haar onrealistische verschijning toch herkenbaar voor een hedendaags publiek.
Verveling kan je ook het uitgangspunt noemen van "De onverschilligen", een toneelbewerking van de gelijknamige roman, tegelijk het eerste boek van de Italiaanse schrijver Alberto Moravia (1907-1990). Deze voorloper in de existentialistische literatuur, die behalve veel romans
en enkele filmscenario's ook nog een twaalftal toneelstukken schreef, beschouwde zijn romans als "toneelstukken die als roman zijn vermomd".
Moravia (die eigenlijk Alberto Fincherle heette) situeert de handeling van "De onverschilligen" in een milieu van rijke lui. De 45-jarige zakenman Leo verdient veel geld en verteert er ook veel. Hij is in alle opzichten een genieter en anderen genieten eveneens van zijn geld, zonder te werken evenwel. In dit chique milieu is verveling aanleiding tot vluchten in sex en onverschilligheid tegenover de zin van het leven. Zoals bij Georg Büchner prins Leonce en prinses Lena wereldvreemd in een leeg bestaan gevangen zitten, zo houden de villabewoners in "De onverschilligen" de schijn van welgesteldheid hoog op bals, visites en vrijetijdsreünies en zijn ze de gegijzelden van hun eigen nietsdoen. Zoals bij Büchner zijn het ook bij Moravia de kinderen die in de voetsporen van de ouderen lopen in het zich niet kunnen overgeven aan het leven. Michele, de zoon van een weduwe die lange tijd de minnares was van Leo, en zijn jonge zus Carla die nu door Leo wordt achternagezeten,
kijken toe hoe iedereen in allerlei intriges ingepakt wordt. Een oudere vriendin des huizes, ook een ex-geliefde van Leo tracht Michele via intieme ontmoetingen wakker te schudden en enige rebellie tegen de dodende burgerlijkheid bij te brengen. Maar zonder succes.
Het is duidelijk dat de personages in "De onverschilligen" alle greep op de werkelijkheid hebben verloren. Vooral daarin gelijken ze sterk op de personages die Büchner in "Leonce en Lena" opvoert. Waar Alize Zandwijk opteert voor een absurdistische benadering, leggen de jonge regisseurs
Hans Hoes en Nan Koch de nadruk op uitvergroten. Het scènebeeld wordt gedomineerd door een aantal manshoge spiegels, waardoor niet alleen het speelvlak sterk wordt vergroot. Elke handeling kan op die manier meerdere keren en van verschillende kanten bekeken worden. Dat geeft een zekere onrust aan de voorstelling, alsof er echt vanuit verschillende hoeken geloerd wordt. Daarbij komt nog dat elk van de personages, behalve dat ze voortdurend om zichzelf bekommerd zijn, een bepaald kenmerk van hun verziekt bestaan naar voor laten komen. Bij Leo (Dimitri Dupont) is het zijn brullend stemgeluid dat zijn grootste gebaren ten teken van macht onderlijnt; bij de moeder-weduwe Mariagrazia (Chris Nietvelt) is het hysterie die ze in een ziekelijke zorg voor een jeugdiger uiterlijk tracht te maskeren; zoon Michele (Aus Greidanus jr.) is overdreven bezorgd om zijn zus
Carla (Hadewych Minis) die in alles aan zichzelf en aan iedereen twijfelt en zich tenslotte ongeïnteresseerd overgeeft aan Leo; Oda Spelbos tenslotte blijkt de enige "nuchtere" te zijn in deze carrousel van opgeklopte frustraties, al lijkt haar bekommernis ook niet zonder eigenbelang.
Waar het in "Leonce en Lena" eerder gaat om een stilistische, zeg maar zeer ingehouden vertolking, laat men in "De onverschilligen" een aantal remmen los, maar in feite gaat het er in beide gevallen om, eenzelfde levensgevoel, of liever het totaal gebrek daaraan, op een relativerende indrukwekkende manier vorm te geven. Een niet geringe opdracht die in beide gevallen op een boeiende manier wordt vervuld.
Info: www.rotheater.nl
en www.zthollandia.nl
|
| Dit artikel werd reeds 189 keer gelezen. | auteur(s):Roger Arteel |
|