KVS en Ro Theater in Gregoria
Een uitdagende voorstelling omtrent een mislukt huwelijk.
| 7 Oktober 2011 |
(c) Danny Willems |
Eén van de geselecteerde voorstellingen op het Theaterfestival, eind augustus 2011 in Brussel, was Gregoria. Om meer dan één reden een terechte nominatie.
Het is fijn dat een minder bekend auteur zoals Maurice Gilliams (1900-1982) uit de vergetelheid wordt gehaald. Het is evenzo fijn dat Bart Meuleman (1965) deze romanschrijver op het toneel brengt, zij het dan met een bewerking van een onvoltooide roman: Gregoria of een huwelijk op Elseneur. Gilliams is er heel zijn leven mee bezig geweest zonder een definitief resultaat. In alles wat hij schreef, vertrok hij altijd uit eigen ervaringen, maar voor Gregoria waren die wellicht pijnlijker en in elk geval intiemer.
Uit onderzoek is echter gebleken dat Gilliams de belevenissen van Elias, zijn alter ego in Gregoria of een huwelijk op Elseneur, niet zo waarheidsgetrouw heeft weergegeven als men zou verwachten. Het gaat tenslotte om een intieme aangelegenheid: de eerste huwelijksnacht. Niet enkel het falen in het seksuele contact maar de totale mislukking van de verloving en het huwelijk is volgens de hoofdpersoon Elias te wijten aan de onwil van zijn vrouw, daarin gevolgd door haar omgeving. Of het nu om een historisch juiste weergave gaat of niet, belangrijk is dat Gilliams voldoende materie aanbrengt om Meulemans de kans te geven voor boeiend theater.
Een eerste interessant gegeven is dat Gilliams in een gestileerde, esthetiserende taal schrijft. De Nederlandse auteur en criticus Garmt Stuiveling (1907-1985) typeert Gilliams als een 'schoonheidsminnaar, een man die de taal en de gedachten proeft en keurt, met hetzelfde precieuze gebaar waarmee een wijnkenner het de goede jaren en de befaamde merken doet'. Zo zet regisseur Meuleman deze Elias (Herman Gilis) op de scène, als een keurig man van smaak, in maatpak, kaarsrecht op een stoel in het herenhuis Elseneur (denk maar aan het kasteel in Hamlet) geduldig wachtend op zijn aanstaande bruid, die maar niet komt. Via een voice-over vernemen we zijn gedachten.
Het stuk begint zoals de aanhef tot het boek : 'Morgen trouw ik met Gregoria', enzovoort, mooie taal, mooi gezegd. Een uitdaging voor een hedendaags theatermaker zoals Bart Meuleman: het publiek onderdompelen in een taalbad. En het werkt. Zelfs in een tijd waarin het "moderner" lijkt teksttheater te schuwen. In Gregoria staat de voornaamheid van de taal in contrast met de burgerlijke dikdoenerij, de grootheidswaan en vrijpostigheid waarin de nieuwe rijken van de kaarsenfabriek in Elseneur zich voordoen. De deugddoende taal van Gilliams geeft het personage Elias een allure waarmee hij zijn naïviteit verzacht. Want Elias is in feite veel te goed en te braaf voor de situatie waarin hij zich na een platonische liefdesbui laat inpalmen.
Elias is een makkelijke prooi voor de sluwe en opdringende moeder en voor Vincentia (Iris Van Cauwenbergh), de geilende zus van Gregoria . Het is verwonderlijk hoe lijdzaam Elias zich overgeeft aan de bemoeizucht en uitdagingen van de huichelachtige omgeving en vooral van de treiterende houding van Gregoria (Goele Derick) zelf, die zijn echtgenote wordt maar hem in het gelaat spuwt wanneer hij haar durft aan te raken. Elias heeft Gregoria al te lang platonisch bemind. Wanneer hij met haar de huwelijksnacht echt wil beleven, hoort hij dat zij met toestemming van haar biechtvader in onthouding zal leven. Daarmee wordt de invloed van de Kerk plots ter sprake gebracht, maar Gilliams noch Meuleman gaan daar dieper op in. Geheel verrassend komt dan voor Elias dat Gregoria al lang gekozen heeft voor zelfbevrediging en deze dan ook geregeld in de praktijk brengt.
Elseneur, als symbool voor een status waar menig jong mens van droomt, is in de voorstelling een decor met enorm hoge wanden, een kathedraal zeg maar met gotische raampjes tot in de hemel, waarin de pa en ma van Elias als in een medaillon, gelaten want machteloos, meekijken. Deze ruimte wordt eet-, spreek- en slaapkamer. In die immense hoogte voelt een innemend mens als Elias zich klein en onbeholpen terwijl vanuit de buitenwereld provocerende geesten en geluiden hem in zijn eenzame slaap bezoeken. Elias beleeft de liefde als een kwelling, en om die treurige ontwikkeling nog sterker te kruiden laat Meuleman de moeder van Gregoria optreden in travestie. Mark Verstraete is de gluiperige schoonmoeder, de schrikwekkend bazige man-vrouw met een dode vogel op haar hoed, die alle touwtjes in handen houdt. Daarenboven ervaart Elias dat de buitenwereld, onder meer in het hotel waar ze, alweer met bemoeiing van de mama, op huwelijksreis logeren, hem bij monde van de uitbaatster, in travestie door Ivo Kuyl gespeeld, evenmin gunstig gezind is.
Het op zichzelf magere gegeven van een mislukte huwelijksnacht en een even mislukkend huwelijk zoals Gilliams het breedvoerig wou vertellen is in de realisatie van Bart Meuleman voor KVS & RoTheater (Brussel-Rotterdam) een gecondenseerd oproepen van een primaire toestand. Het Elseneurhuis is in feite een luxueuze kooi waarin zowel Elias als zijn belagers gevangen zitten. Je kunt de hele voorstelling zien als een allegorie op het menselijk tekort en de onmogelijkheid om de medemens lief te hebben en daarin je geluk te vinden. Meuleman laat zich leiden door de welluidende tekst van Gilliams, maar gaat weg van elke mogelijke historische verwijzing en vooral van de overgevoeligheid en de melancholie die Gilliams' werk typeert. Zijn verzameld proza en dichtwerk werd uitgegeven onder de veelzeggende titel Vita brevis (vier delen, 1975-1978): het leven is kort, maar de kunst duurt lang. Met zijn kunst van het theater maken, komt Meuleman hem tegemoet.
Wie het werk en de persoon van Gilliams niet kent, kan zonder problemen van Gregoria genieten, al klinkt genieten hier eerder cynisch. Je geniet niet van het ongeluk van een ander. Je geniet echter volkomen van de manier waarop een theatrale vormeenheid wordt bereikt die je in de ban van het woord houdt en tegelijk een huiverend inzicht verschaft in een menselijke aangelegenheid. Elias en Gregoria zijn niet van gisteren, maar in vele varianten van alle tijden.
Info: www.kvs.be en www.rotheater.nl
|
| Dit artikel werd reeds 126 keer gelezen. | auteur(s):Roger Arteel |
|