|
Kijk: Alex van Warmerdam!
| 24 Mei 2011 |
(c) Ben van Duin | Bij het kanaal naar links, een coproductie van De Mexicaanse Hond (Orkater, Amsterdam) & Olympique Dramatique (Toneelhuis, Antwerpen) is geselecteerd voor het Nederlands Theaterfestival dat in september 2011 te Amsterdam wordt georganiseerd. De productie is nog in enkele zalen te zien. Deze nominatie is een welgekomen gelegenheid om de veelzijdige loopbaan van theatermaker en filmregisseur Alex van Warmerdam, die het stuk schreef en regisseert en die men in België haast vergeten is, in de kijker te plaatsen.
In 2006 speelde Annet Malherbe (vrouw van Alex) samen met Tom De Wispelaere van Olympique Dramatique in Een totale Entführung van Ramsey Nasr en een tijdje daarna vroeg De Wispelaere Alex van Warmerdam tussen pot en pint om samen iets te doen. Er werd afgesproken dat deze een stuk zou schrijven voor De Wispelaere en nog iemand. Van Warmerdam zag hen ‘als een frisse wind binnen zijn eigen spelersgroep’. Hij had al een paar producties van Olympique Dramatique meegemaakt en was zeer te vinden voor hun rebelse manier van werken.
Zelf is Van Warmerdam (°1952) al vele jaren een buitenbeentje in het theater in Nederland. Misschien doet een naam als Hauser Orkater bij de ouderen nog een belletje rinkelen. Dit was een uit de band springend muziektheatergezelschap waar de gebroeders Alex, Marc en Vincent Van Warmerdam in 1970 mee begonnen samen met enkele kunstvrienden, waaronder Dirk en Bob Hauser, naar wie de groep genoemd werd. De toevoeging Orkater verwijst naar orkest en theater, waarmee meteen ook de bedoeling geduid werd : niet zomaar wat musiceren, maar ook iets van mime, revue, cabaret, cirkus, toneel en poëzie.
In de jaren zeventig trok Hauser Orkater heel wat aandacht, ook in Vlaanderen. In 1976 was de groep een eerste keer te gast in België met Famous Artists en in november 1977 werd er vier dagen naeen opgetreden met Het vermoeden in de Brusselse Beursschouwburg. Een combinatie van dadaïsme en surrealisme met New Wave en Punk. Na vier weken in het Londense Round House schreef Time Out dat Hauser Orkater voorbestemd was om een cultus te worden of op zijn minst een eerste golf van punk-poëzie. Zelfs de criticus van Le Monde trok er speciaal voor naar Londen en keerde vol lof terug naar Parijs: hij had elf Beckett-achtige Buster Keatons gezien.
Het vervolg op Het vermoeden was Zie de mannen vallen, een hoogtepunt en meteen ook het einde van Hauser Orkater onder die naam. Zie de mannen vallen ontstond in het toenmalige Oost-Berlijn. Alex van Warmerdam was daar op bezoek bij de actrice Cox Habbema, die er vijftien jaar heeft gewerkt en gehuwd was met een overtuigd communist. Dat leidde tot het uitgangspunt van de productie, met als decor een houten schutting die het zicht ontneemt, alsof Van Warmerdam voorvoelde dat het ook in de groep tot een scheiding kwam, maar hij trooste zich en de toeschouwers met de opmerking in zijn stuk: ‘aan beide zijden van de wand/spreekt men van de goede kant’.
In 1980 was de splitsing een feit: ‘de artistieke limiet was bereikt en met de vorm alleen kon men niet langer uit de voeten’, schreef de Haagse Post (15.05.1982). Aan de ene kant ontstond De Horde, aan de andere kant De Mexicaanse Hond (onder productiehuis Orkater), waar Alex van Warmerdam, samen met zijn broers, mee verder ging. Alex voelde zich nu meer een maker dan een acteur. De scheppingsdrift van de schrijver en regisseur nam stilaan de bovenhand en had een groot aantal teksten tot gevolg. De stukken die hij tussen 1982 en 1996 schreef zijn inmiddels gepubliceerd in zijn Verzameld theaterwerk (Thomas Rap, Amsterdam, 1997), waarin het wellicht bekendste: Kaatje is verdronken, dat ook in het Engels is vertaald.
Typisch voor het schrijven van Van Warmerdam is dat hij zoals in Zie de mannen vallen, zoveel mogelijk tracht de twee (of meer) kanten van een conflict te laten zien. Hij werkt dan ook lang aan een tekst. Of hij heeft een lange aanlooptijd nodig, waarin hij heel wat hamstert dat dienstig kan zijn. De vraag voor Bij het kanaal naar links werd al in 2006 gesteld en pas nu, in 2011, is het er eindelijk van gekomen.
Hij vertrekt bij het uitschrijven van een hoeveelheid beelden en mogelijkheden. Het wordt dan ook veel schrappen en bij het begin van de repetities is hooguit de helft van het stuk klaar. Na elke repetitie wordt een beetje bijgeschreven en ’s anderendaags wordt daar weer in geschrapt of wordt een scène gewoon weggelaten. Bijzonder is ook dat hij schrijft met de spelers voor ogen. Hij weet hoe hun stem klinkt, welke hun fysieke mogelijkheden zijn. Vandaar dat het van belang was dat hij de spelers van Olympique Dramatique al meer dan eens had bezig gezien. Het is ook een pluspunt dat Van Warmerdam zelf acteur is (al speelt hij niet altijd mee) en dat hij regisseert wat hij schrijft.
Het “auteurstheater” van Van Warmerdam is zeer direct gericht op wat een publiek bezig houdt. Niet de anecdotische ruzies, maar de conflicten die dieper zitten en universeler zijn. Wat de vorm betreft, tracht hij heel herkenbare situaties en vertrouwde requisieten in een totaal onverwachte confrontatie te gebruiken. De zwarte humor die hij al aan de dag legde in de periode van Hauser Orkater komt nog altijd terug in de spitse dialogen. Meesterlijk bespeelt hij de conversatie tussen de personages en maakt hij met weinig middelen allusie op actuele toestanden.
In Bij het kanaal naar links vertrekt hij van een burenruzie, gebaseerd op een oude vete. Het is slechts een voorwendsel om tot de kern van een racistisch gekleurd verhaal te komen over de angst van de blanke mens voor het verdwijnen van zijn soort. De Westerse multiculturele samenleving wordt hier door een uiterst donkere bril bekeken. Met een beetje kennis van recente uitingen van bepaalde politici is de link naar de actuele bangmakerij zo gemaakt.
Dat het stuk nergens belerend of psychologisch realistisch wordt, is te danken aan de spirituele verwerking van de absurditeit die de dagelijkse realiteit van het oppervlakkige leven zelf meebrengt. Twee gezinnetjes leven naast elkaar als op twee eilandjes. Het bruggetje dat ze naar elkaar trachten te gooien is er eentje van bluf en bangmakerij, burgerlijke hypocrisie en banale gluiperigheid. Willen ze overleven dan hebben ze mekaar nodig. Het plan dat daarvoor ligt te rijpen en uiteindelijk wordt uitgevoerd is even simpel als misdadig, maar het zorgt wel voor een schokkend einde van het stuk, waar je als denkend mens nog lang mee bezig bent.
Het was een hele tijd geleden dat we van Alex Van Warmerdam nog iets gehoord of gezien hadden. Hij neemt zijn tijd en gaat nog altijd een eigen weg. Dat hij Tom De Wispelaere en Stijn Van Opstal in een zo harmonieus en in alle opzichten verhelderend samenspel met zijn eigen Nederlandse trouwe spelersgroep brengt, is op zich al een reden om de voorstelling te zien.
Info: www.orkater.nl of www.toneelhuis.be
Literatuur:
Ellen Stynen, Ook in een dronkenschap gemaakte afspraak moet nagekomen worden, in Toneelg(e)ruis, 5, mei 2010, Toneelhuis Antwerpen.
|
| Dit artikel werd reeds 285 keer gelezen. | auteur(s):Roger Arteel |
|