Vrij willen vliegen?
SKaGeN, Aantekeningen uit het ondergrondse
| 23 April 2011 |
(c) Birgit Stulens |
Het was verheugend om SKaGeN na de zeer grote en helaas niet echt geslaagde grote-zaalproductie Almschi! weer in een kleinere zaal aan het werk te zien. Want in het creëren van een intieme relatie met het publiek zijn ze goed. In hun monologen is dat heel sterk. Valentijn Dhaenens speelde ook dit seizoen nog DegrotemonD, zijn schitterende en verpletterende reeks redevoeringen aller tijden, en nu vertelt Clara Van den Broeck, de enige vrouw van het collectief, het relaas van een man die woont en leeft aan de rand van de stad en de samenleving. Niet als vrouw, maar als man, brengt zij een bewerking van de novelle Aantekeningen uit het ondergrondse van Dostojewski uit 1864, maar dan intrigerend naar Clara's hand gezet.
Dostojewski 's verhaal was een reactie op het positivisme en het rationele egoïsme van weleer dat gepropageerd werd in het boek Wat te doen van landgenoot Nikolaj Tsjernysjevski. Dat kende toen veel succes, maar nu is die erg onbekend. Dostojewski daarentegen wordt nog altijd gelezen, niet alleen wegens zijn aanval op het geloof in de wetenschap, maar ook wegens zijn andere universele thema's en zijn meer psychologische, spiritueel uitgewerkte personages. De thema's in Aantekeningen van het ondergrondse zijn thema's die in heel zijn werk te vinden zijn: het ijveren voor rechtvaardigheid, de onvermijdelijkheid van het kwaad, de menselijke eenzaamheid, de hunkering naar liefde.
Het boek van Dostojewski kende vooral in de jaren 20 en 30 veel succes, Freud haalde er stof uit voor zijn psychoanalyse, en Duitse expressionisten hadden er een voorbeeld aan in hun verhalen over psychoten, gevaarlijke gekken en labiele randfiguren.
Het geloof in, respectievelijk het wantrouwen tegen de vooruitgangsgedachte van de wetenschap heeft Clara Van den Broeck geactualiseerd. De wetenschap staat na 150 jaar al een heel stuk verder, en kwalijke gevolgen hebben we ondertussen in grote vernietigingsoorlogen gekend. Hiroshima heeft ons geleerd tot welk kwaad opzet kernenergie kan leiden, en ook Tsjernobil en de huidige rampen in Japan zijn duidelijke tekenen van het falen van dat onverbiddelijke geloof in wetenschap. We weten waar aardbevingen zullen plaatsvinden, maar we kunnen nog niet exact voorspellen wanneer. De apocalyps is niet ver weg (Clara Van den Broeck citeert uit de Apocalyps uit de Bijbel, en danst ook een Indische einde-der-tijden-dans). Al die tegenspoed in de wereld kan voor een individu te veel zijn om in zo'n wereld te (over)leven, getuige de protagonist. Hij voelt zich – zacht uitgedrukt – niet goed in zijn vel, en dat wreekt zich.
Clara Van den Broeck transfigureert via een paar danspasjes in het begin van vrouw naar man. Hij poot zich neer. Daar staat hij/zij, schouders omhooggetrokken, wijdbeens, heel stoer. Met zware stem spreekt hij geblokt en luid. Als een zelfverzekerd iemand die beweert dat hij zijn lot, zijn isolement in dit duister hol zelf gekozen heeft. Zij/hij spreekt het publiek rechtstreeks aan, stelt vragen waarop geen antwoorden komen, stelt de wetenschap, de wereld, zichzelf in vraag. Stilaan kabbelt de zelfverzekerdheid van het begin af. Clara Van den Broeck laat hem mijmeren over zijn kindertijd en het paradijselijk geluk. Stilaan komt zijn kwetsbaarheid naar boven. Hij voelt zich vernederd, zoekt niet echt naar wraak, wil zijn eigen wereldje bouwen, wil eigenlijk vliegen als een vrije vogel, maar dan valt het lot in zijn schoot. De man die uit de berg houten blokken wil verrijzen en wil wegvliegen, zal neerstorten.
Doordat een vrouw de man speelt, krijg je een afstandelijkheid en bevreemding die raken. Tegelijkertijd blijft zij ook vrouw, bijvoorbeeld in de dansbewegingen. Als in het verhaal de man een prostituee bezoekt, wordt de man ook een vrouw, en dat zorgt voor intrigerende spelmomenten.
Clara van den Broeck zet een zeer geloofwaardig personage neer, en weet in een register van bewegingen en stemvariaties heel puntig een duister wereldje te graveren. Zij doet dat in dialoog met het publiek, en vooral in dialoog met de muzikant, Harald Austbø. Uit zijn cello haalt hij klanken die tot de sfeer bijdragen en ze versterken, en zijn muziek en zijn stemklanken gaan een gevecht met het hoofdpersonage aan. Aantekeningen uit het ondergrondse is een krachtige symbiose van inhoud en spel, van woord en klanken.
Info: www.skagen.be
|
| Dit artikel werd reeds 304 keer gelezen. | auteur(s):Tuur Devens |
|