‘Ne schone glimlach en stilte’
Godses van Eric De Volder en Geert Six | 5 April 2010 |
(c) Tania Desmet | Het idee voor Godses is voortgekomen uit een wirwar aan vragen en herinneringen van acteur Geert Six. De waarheid kan raar zijn. Op de duur weet niemand nog precies wat er gebeurd is. En wie het weet, die zwijgt liever. Zo gaat het vaak, en zeker als het draait om gebeurtenissen uit de oorlog en de daaropvolgende repressie. Maar vragen vragen antwoorden. Samen met theatermaker Eric De Volder brengt Geert Six zijn familiegeschiedenis op toneel. Een voorstelling over kleine, Harelbeekse verhalen, maar met een universeel elan.
De verhalen over de Tweede Wereldoorlog die al heel zijn leven door het hoofd van Geert Six dwarrelen, put hij voornamelijk uit drie bronnen. Er zijn de versies die opgehangen zijn aan de figuur van Leopold Six, zijn grootvader aan vaderskant: verzetsheld, volks figuur, twee keer weggevoerd naar Duitsland, verdronken in de Leie. Uit de overlevering van Pépé André Herman, grootvader van moederskant, klinkt een andere geschiedenis. Hij was Duitsgezind, hardvochtig, verbitterd door gebeurtenissen waar hij met geen woord over wilde reppen, behalve dan die ene keer: ‘waarom wilde gij da toch allemaal weten gie? wa wete daar nu mere mee? moe’k het nekeer zeggen? mee uw gezaag! (...) awel ja w’hen in Duitsland gezeten wiedere vrijwillig! (...) alles lag plat hiere. gingen naar waar dat er werk was wiedere.’ (leestekens en lettergebruik uit teksteditie, nvdr). De derde bron is Joris Vergote, de meester van het vierde leerjaar, die nauwelijks kan stoppen met over de oorlog te spreken. Vooral hij doet de vragen bij de jonge Geert Six rijzen. Hij wijst zijn leerlingen ook voor het eerst op de rare kronkels van de waarheid, die nooit zwart-wit is en vol zit met gaten.
Geert Six is artistiek leider van de ‘sociale beweging en theatergezelschap-in-wording’ De Unie der Zorgelozen. Hij probeert in Godses het kluwen aan verhalen in zijn hoofd te ontwarren. Wat is waarheid, wat is gerucht, wat is verzonnen of verdraaid door tijd, individu en perspectief? Hij vond in Eric De Volder, artistiek leider van Toneelgroep Ceremonia, een enthousiaste partner om van zijn familiegeschiedenis theater te maken. De Volder schreef de tekst en verzorgde de regie.
Achteraan op de lange, rechthoekige speelvloer staat een klassieke schoolpupiter. Op de grond liggen her en der staafjes krijt op de grond, waarvan Six er in de loop van het stuk verscheidene stuk trapt. De kleine waarheden die met elk nieuw inzicht of nieuw gerucht in gruzelementen uiteenvallen? Het publiek zit aan drie zijden van het vlak, en luistert aandachtig, zoals het leerlingen in de geschiedenisles betaamt. Dit is de habitat van meester Vergote, in wiens klas Geert Six zijn belangrijkste introductie tot de Tweede Wereldoorlog kreeg. De speler vertelt zijn verhaal met een West-Vlaams accent. Hoewel al te veel dialect vaak snel op de zenuwen werkt, stel je je er in deze productie geen vragen bij. De taal die de acteur hanteert, is de taal die het verhaal vraagt. Het komt over als de logica zelve.
Six evoceert afwisselend een handvol (historische) personages en hun persoonlijke tragedies, zoals ze in zijn hoofd circuleerden. Hoe zat het bijvoorbeeld met Martha Vercruyssen, door iedereen geboekstaafd als collaborateur en verraadster? Ze zou namen genoemd hebben en er zo voor hebben gezorgd dat Jan en Arthur Desimpelaere werden opgepakt en afgevoerd. De ene keerde nooit terug, de ander als een getekend man. Ook Leopold Six eindigde door dit voorval als gevangene in Duitsland. Was Martha verantwoordelijk? De geruchten verspreidden zich snel, maar zijzelf heeft nooit bevestigd, noch ontkend. Als oude vrouw zat ze dag in dag uit naast haar vroegere buurvrouw Marina, grootmoeder van Geert Six en echtgenote van Leopold. De kleinzoon wilde niets liever dan de verhalen uit hen losweken, maar beide vrouwen verkozen het verleden te laten rusten en te zwijgen. Ze weigerden het heden te verstoren. Hoe konden ze anders nog samen zitten en kijken naar het stilletjes kabbelende water? ‘wa d’is’t er nu feitelijk juste gebeurd binst den oorlog? hé? allez Metere Meterke allez vertel het nekeer?’ Maar het enige antwoord dat hij krijgt is ‘ne schone glimlach en stilte. een schone stilte een glimlachende stilte.’
Ondanks de specifieke setting, het regionale accent en de waar gebeurde feiten, blijft de voorstelling niet hangen in anekdotes. Het publiek hoort door de anekdotiek heen een universeel verhaal over oorlog en de gevolgen die een oorlog kan hebben voor individuen en gemeenschappen. De achterdocht, de angst en het verraad binnen een kleine lokale gemeenschap worden haast tastbaar. Je kunt Godses zien als een tijdsdocument, een geschiedenisles, een poging om in de herinnering te houden wat niet vergeten mag worden. Wat die interpretatie betreft, levert de voorstelling goed werk. Ze doet de toeschouwer bovendien denken aan zijn eigen verhalen over die periode: de anekdotes die hij zelf aan ouders of grootouders heeft ontfutseld, en die vaak even vaag en oncontroleerbaar zijn als die in het stuk.
De sfeer die achteraf vooral blijft hangen, is echter niet langer die van Harelbeke 1940-1945. Het is evenmin die van het Harelbeke uit de jaren zeventig, die De Volder en Six er met enkele subtiele ingrepen ook in weten te sluizen. Het is zelfs niet de algemene sfeer van de oorlog en zijn nasleep die de grootste troef van Godses zal blijken. Het gaat hem om de universele conditie van de mens in benarde tijden. Wie doet wat als hij overschakelt op niets meer dan overlevingsinstinct? Hoe werkt een mechanisme van angst in op een gemeenschap en wat doet dat met de individuen die zich daarin staande proberen te houden? Met de verhalen die ze elkaar al dan niet vertellen, met de overlevering, de documentatie van de geschiedenis, de perceptie van de waarheid?
Op welk niveau je Godses ook wil bekijken, je komt thuis van een rijke voorstelling vol menselijke verhalen. Een voorstelling die klinkt als een welgemeende vloek in de annalen van de mensheid. Want godses, godses, het moest verteld en de vragen moeten blijven borrelen.
Info: www.campo.nu, www.uniederzorgelozen.be, www.toneelgroepceremonia.be
|
| Dit artikel werd reeds 504 keer gelezen. | auteur(s):Ines Minten |
|