In of uit de wereld zijn.
Mugmetdegoudentand, Hannah en Martin | 13 December 2009 |
Een stuk over Martin Heidegger en Hannah Arendt, zo wordt Hannah en Martin aangekondigd. Gaat dat niet vreselijk zwaar zijn? Heidegger is al niet de simpelste filosoof, en Hannah Arendt ook niet. Voor de tweede wereldoorlog hadden zij een relatie. Heidegger was haar prof, zij was studente. Hij werd lid van de nazipartij, zij was Joodse. Zij kon uit nazi-Duitsland vluchten en kwam in Amerika terecht. Hij bleef in Duitsland, kreeg na de oorlog een paar jaar collegeverbod. In 1950 ontmoeten ze elkaar weer na 19 jaar. En die wederontmoeting was het uitgangspunt van de productie die Lineke Rijxman, Willem de Wolf en Joan Nederlof zelf schreven en maakten. Ik wist niet waar ik mij aan moest verwachten. Ik had gelezen dat Lineke Rijxman de Theo d'Or prijs voor de beste vrouwelijke rol van het Nederlandse theaterseizoen had gewonnen voor haar rol Hannah. Het kon dus toch niet slecht zijn?
Ik ben heel blij dat ik in Maastricht ben gaan kijken, en ben heel verbaasd dat deze productie nergens in Vlaanderen geprogrammeerd stond/staat.
Het decor bestaat uit een aantal houten kisten, waarop een bureaublad geplaatst is. In het midden een tv-scherm, waarop als we de zaal in komen, een interview met Heidegger te zien is. Wat boekenrekken met mensenbeeldjes die me bekend voorkomen. Ik herken ze wat later als beeldjes van Volker März. Drie jaar geleden heb ik in Berlijn een tentoonstelling gezien Hannah Arendt Denkraum, naar aanleiding van haar honderdste geboortedag. März had daar ook beeldjes van Hannah Arendt . Ze zit al paffend op een rotsje midden in kolkend water. Een ander beeldje toont haar tot haar middel in het water. Ze blijft overeind, en rookt. Beeldjes van haar en van mensen die haar omringden. Heidegger zal er ook wel tussen gestaan hebben. Beeldjes van gewone mensen, naakte mensen, zwaaiende mensen. Bevreemdend aan de voorstelling is dan dat er met die beeldjes niets gebeurt. Verbazend is ook dat er in het stuk niet gerookt wordt. Want Hannah Arendt rookte als een ketter. Op de Berlijnse tentoonstelling was zelfs een hele kamer in rook gehuld. Door de mist zag je wat filosofische boeken liggen. Het personage Hannah steekt wel een sigaret in haar mond, maar steekt ze niet aan. Politiek correct, zeker?
Op het TV-scherm zijn de twee spelers te zien. Ze zitten op een terrasje, zij heeft een Chaplin-snorretje en een Duits vilten hoed met veertje op. Valt er ook wat te lachen? Daarover gaat het gesprek, heel serieus grappig. De toon is gezet. Willem de Wolf komt op, en geeft als het ware een college over de filosofie van Heidegger. Over het zijn, en het er zijn, als subject of object. De begrippen Zijn en Tijd beginnen te duizelen,en gelukkig komt Lineke Rijxman op. Er ontwikkelt zich een spel waarin beide spelers professor de Wolf en een studente zijn. Dan zijn ze weer zichzelf als acteur en in een verder stadium spelen ze Heidegger en Hannah op hun ontmoeting in een hotel in Freiburg in 1950. Steeds duidelijker komen de tegenstellingen tussen de twee aan bod: de man is naar binnengericht, wil alleen maar nadenken (en haar), worstelt met het probleem dat hij denkt dat hij denkt; de vrouw is geëngageerd, naar buiten en maatschappelijk gericht. Als de studente het personage Hannah is, zet ze een pruik en bril op, steekt een voorgebit met grote tanden in haar mond en een sigaret.
Heel natuurlijk en organisch wisselen de spelers van personages, de ene keer heel grappig, de andere keer heel serieus. Het blijft een filosofisch gekibbel tussen de hij en de zij. Op het boek van Ahrendt over de banaliteit van het kwade wordt mooi ingegaan door een video over het proces Eichmann te bekijken en te analyseren. Gedachteloos meedrijven in het leven, is het lot dat iedereen beschoren is. De beulen maakten hun slachtoffers heel rationeel tot objecten. Dan is het niet moeilijk om massaal te moorden.
De hij en zij proberen elkaar in welke rol ze ook spelen, te overtuigen. Hij staat er wat houterig en voorover gebogen bij. Hij is de zelfingenomen professor die lof en erkentelijkheid nastreeft, tot het diepste over het geworpen zijn op aarde wil doordenken, en voor de rest met rust gelaten wil worden. Hij is de man die zich terugtrekt uit de wereld, die wil denken in eenzaamheid, die vindt dat alleen het ik bestaat. Toeval (of niet?) wil dat ik een week voor de voorstelling een aantal dagen in Todtnauberg in het Zwarte Woud heb doorgebracht, het dorp waar Heidegger zijn berghut had, waar hij wandelde over de berghelling en door het bos. Er is daar zelfs een Martin Heidegger- Rundweg. Uit de beschrijvingen en de gesprekken die ik met een paar oude inwoners had die als kind Heidegger nog gekend hebben, bleek dat hij een wat teruggetrokken persoon was, vriendelijk, die langzaam en stil sprak. Op de verjaardag van zijn buurvouw at hij een stuk linzentaart en dronk hij een glas rode wijn. Toen in het dorp na het interview in Der Spiegel dat na zijn dood in 1976 verscheen, bleek dat hij lid van de nazi-partij was, reageerde men daar heel laconiek op. Tja, dat was dan maar zo. Zij wilden fier blijven op hun beroemde inwoner. Er waren een paar dorpelingen die van hem Sein und Zeit hadden gekregen, maar zoiets kun je toch niet lezen, dat begrijpt toch niemand. Waarmee de mythe rond hem alleen maar groter werd. Dat beeld dat het dorp van hem heeft, zag ik ook in de voorstelling. Mooi!
Zij is het tegenovergestelde van hem, en zeker de tegenpool van de antisemitische echtgenote van Heidegger. Zij onderwerpt het aardse bestaan aan onderzoek, zij heeft het over wat er in de wereld gebeurt. En daarin zit heel veel kwaad. En toch zij liefde voor de wereld. Ars Mundi.(Door haar engagement en echt-in-de-wereld-staan, wordt Ahrendt nu meer gelezen en bestudeerd dan Heidegger. In de eerste helft van de jaren '70 was het -in Leuven toch- al Heidegger wat de klok sloeg. Het was de tijd van het existentialisme met Sartre als maatschappelijke navolger.
Zij laat zich dan toch maar op het bureaublad nemen, van een idylle, laat staan passie is totaal geen sprake. Hij snakt naar afstand. Afstand geeft lucht. Daarna geven ze elkaar heel oprecht een knuffel. Geven ze beiden toe aan hun existentiële vertwijfeling?
Aan het leven ontkom je niet, je kunt er niet onderuit. Of wel? Ieders lot heeft zijn waarheid. We zien en horen een Heidegger en Ahrendt, zoals de personages/spelers ze zien als ze in deze tijd zouden leven. Hij fulmineert tegen de scheefgroei van de democratie, zij onderstreept de banaliteit van de huidige tijd. Het wordt een apocalyptisch visioen van het eenzame individu, van de gedachtelose massa. Maar ach, wie kent Ahrendt en Heidegger nu nog?
En de beeldjes van Volker März? Als in een toneelstuk een revolver aan de muur hangt, dan weet je dat dat later een rol gaat spelen. Met de beeldjes gebeurt niets. Er wordt niet naar verwezen, ze worden geen blik gegund. Ze stonden er gewoon bij, en keken naar de personages, hoorden hen aan, deden niets. Zoals ook het publiek keek en luisterde naar de zij en de hij die in de geest van Hannah en Martin met elkaar omgingen.
Hannah en Martin is een onderhoudend intelligent stuk geworden. De stukjes en lagen schuiven mooi in elkaar. Antwoorden zijn er niet, er resten slechts filosofische vragen, die, zoals het betaamt, bij een glas rode wijn voor de dialoog zorgen.
Info: www.mugmetdegoudentand.nl
|
| Dit artikel werd reeds 118 keer gelezen. | auteur(s):Tuur Devens |
|