De andere wereld: poppentheater in China.
Zhangzhou Puppet Troupe, Europalia China. | 11 December 2009 |
Het beeld dat ik tot nu toe had van Chinees poppenspel, is dat van schelle tingeltangelbelletjes en zware gongslagen, en van in felgekleurde gewaden geklede marionetten die op dat steeds voorthotsende ritme bewegen en in een razend tempo van de ene slag na de andere stoot omhoog springen en dan over gouden tempels en pagodes door de lucht vliegen, om dan tegen elkaar te botsen en weer volgens hetzelfde sjabloon ten strijde te trekken. Ik heb zo'n soort Chinees poppentheater met eigen lede ogen gadegeslagen. Twee keer zelfs. Het bleek om twee verschillende verhalen te gaan, maar de manier van spelen en de vormgeving waren hetzelfde. Het waren producties van de Puppetmaster toen die in Brussel te gast was. Ik had de film over hem gezien, en ben dan plichtbewust het spel live gaan meemaken. Maar eerlijk gezegd, na een twintig minuten had je de technieken van de marionetten wel door, en waren de verbazing over en de lof op de virtuositeit in het draadspel wel aan het afnemen, en begonnen ze te veranderen in ergernis.
Met weinig grote verwachtingen trok ik dus naar Europalia China waar een handpoppentheater zou optreden. En ik moet zeggen: de virtuositeit is ook in de handen zeer groot, maar dit theater blonk verrassend uit in timing: een twintig minuten en een tiental voor uitleg. Mooi!
De Zhangzhou Puppet Troupe houdt de traditie van het handpoppenspel in ere. Volgens de tekst van Europalia gaat die traditie terug tot de 3de- 5de eeuw en kende ze tijdens de Ming-dynastie (1368-1644) een grote bloei. De Zhangzhou Puppet Troupe bestaat al meer dan dertig jaar, telt meer dan 50 mensen en voert haar poppen in China en over heel de wereld op. In een zaal van de Bozar in Brussel kregen we eerst wat uitleg over de manier van spelen, hoe de pop rond de vingers wordt geplaatst (hetzelfde als bij ons), en hoe je er dan mee speelt. Het vergt heel wat Fingerspitzengefühl, en de poppenspeler toonde trots glimlachend zijn virtuoze behendigheid. Met een zestal mensen verdwenen ze achter het scherm, bespeelden hun poppen boven de rand, en verleidden het publiek tot de nodige 'oh's' en 'ah's' en open doekjes met hun handpoppen die als jongleurs borden op stokken konden laten draaien, die elkaars jasjes uitdeden en dan vliegensvlug wisselden van kleding. De hondsdraak draafde ook op, en kon nog net in een wervelend gevecht ontsnappen aan de doodsteek van een speer. Pijlen werden afgeschoten en troffen de poppen die dan weer snel hun rol oppakten. Nadien verschenen de spelers met hun pop nog voor het scherm en toonde ze hun mini-jongleur-kunsten. Knap om te zien. En dat alles in een half uur, waarna ik op mijn gemak de tentoonstelling kon bekijken.
De andere wereld: poppentheater in China.
De expositie geeft een denk ik toch goed beeld van de Chinese traditie van het poppenspel, en vooral van het schaduwspel en de stangpoppen. Volgens de zaaluitleg is het allemaal een drieduizend jaar geleden begonnen bij begrafenisplechtigheden. Rond het lijk werden figuren van hout en klei geplaatst. Soms hadden die beweegbare ledematen. Men heeft veel van die poppen opgegraven, en de opvatting is dat tijdens doodsrituelen die poppen dansten en bewogen en zongen zoals de levende mensen. Vanuit dit religieus ritueel ontstond dan het poppentheater (zoals ons westers (figuren)theater) ook een religieuze oorsprong wordt toegeschreven). Zo is er het voorbeeld van keizer Wu uit de Han-dynastie die in de tweede eeuw voor Christus een schaduwpop van zijn overleden vrouw liet maken. Taoïstische tovenaars moesten haar via schaduwspel weer tot leven wekken.
Van begrafenissen ging het dan naar bruiloften en andere feesten, en zoals ook bij ons werd het poppenspel in de loop der eeuwen als een vorm van volkstheater verboden, omdat het het morele peil zou aantasten en het volk tot opstand zou aanzetten. In hogere kringen groeide het poppenspel tot een zeer verfijnde vorm uit, zoals op prenten staat afgebeeld. Het poppenspel en schaduwspel was vaak te zien op religieuze bijeenkomsten en op tempelfestivals om regen en oogsten af te dwingen en de geesten ertoe aan te zetten te waken over de veiligheid van mens, dier en aarde. Poppen dienden als offers voor de goden, en kwamen voor in genezingsrituelen. Veel slaginstrumenten van allerlei aard en de nodige woodblocks gaven het ritme aan. Omdat het spel zoveel muziek gebruikte (om de geesten op te roepen en de 'dode' poppen tot leven te wekken!) had het veel weg van een opera, en nu nog zie je heel veel invloeden van het poppenspel in de Chinese opera. Het schaduwtheater als een kleurrijk schimmenspel, als een spel van donker en licht "imponeert kijkers op een manier zoals je dat met marionetten en stokpoppen nooit voor elkaar krijgt". Dit soort theater ging vooral over soldaten en hun strijd en over het dorpsleven, en kan gezien worden als de voorloper van de cinema. Er zijn filmpjes over poppen snijden, en hoe een apenpop in een oudere vrouw metamorfoseert. Een fenomeen dat ons westers poppenspel ook kent. Ook over de spelers wordt iets gezegd. Zij nemen de bewegingen van de pop over, zijn gelaatstrekken, grimassen, zorgen en vreugden over. Acteur en pop moeten volgens de richtlijnen één worden. Als de pop graag wijn lust en veel drinkt, dan moet de speler dat ook doen …... Poppenspelers, weest dus op uw hoede!
Op het einde van de expo staat een kopie van een beeld uit de oostelijke Han-dynastie (en dat zijn dan de eerste twee eeuwen van onze jaartelling). Het is een beeld van een gehurkte verhalenzanger, van een entertainer. En dat beeld lijkt verdomd veel op de beelden van de Griekse en Romeinse komediespeler: dezelfde gebogen houding, hetzelfde postuur, een zelfde uitvergrote mond. Hoe dicht theaterculturen toch bij elkaar kunnen staan.
Info:
Nog tot 3 januari 2010 in Bozar, Brussel
Web: www.chinaatbozar.be
|
| Dit artikel werd reeds 89 keer gelezen. | auteur(s):Tuur Devens |
|