| Underground. De crisis volgens Jelinek en NTGent-Antigone. | 26 Oktober 2009 |
Elfriede Jelinek wordt in Vlaanderen door het NTGent in samenwerking met Antigone/Kortrijk voor het eerst gespeeld. Dan nog wel met een tekst over de geldcrisis, naar aanleiding van een bankschandaal in 2008 in Oostenrijk. Regisseur Johan Simons en de dramaturgen Koen Tachelet en Jeroen Versteele hebben van de lange en complexe tekst (vertaling Inge Arteel), een ingekorte versie gemaakt die het Oostenrijkse gegeven overstijgt, zonder tekort te doen aan de ironie, het tragische en het absurde dat Jelinek er kwistig in rond strooit.
Jelinek (Nobelprijs literatuur 2004) laat geen aanleiding voorbij gaan om haar landgenoten, en bij nader toezien de hele wereld, een zeer kritische spiegel voor te houden. Daarin gelijkt ze op haar landgenoot Thomas Bernhard (1931-1989) die we hier genoegzaam kennen uit diverse voorstellingen, onder meer door Tg STAN.
Underground is de titel die het NTGent geeft aan Jelineks Die Kontrakte des Kaufmanns: eine Wirtschaftskomödie. De term “underground” verwijst onder meer naar de duistere praktijken die aan de basis liggen van de economische chaos die werd veroorzaakt. Welke deze praktijken kunnen zijn, vertellen ons de media, of zouden ze ons moeten vertellen. Jelinek heeft het over oorzaken binnen de mens zelf en vooral over de gevolgen, en daar speelt Johan Simons en zijn ploeg vooral op in.
Voor Jelinek gaat niemand vrij uit in de economische crisis. De hebzucht die in ieder mens aanwezig is leidt tot een bezitsdrang die op de duur macht wordt. Geld brengt geld op. Meer geld is meer macht. Zowel kleine als grote beleggers zijn dus mede oorzaak voor het machtsmonopolie van sommige instellingen. Jelinek spaart dan ook niemand in haar ironische kritiek. Ze heeft medelijden met de gehele mensheid en tegelijk voelt ze zich onmachtig om er iets aan te doen. Ze wordt cynisch. Ze gaat over tot scheldpartijen. De Publikumsbeschimpfung van Peter Handke indertijd, heeft er geen gelijke aan.
Regisseur Johan Simons komt haar tegemoet in een aantal rake typeringen. Het hereboerke dat Jos Verbist in het begin van de voorstelling op de scène zet is daar een mooi voorbeeld van.Verbist vertolkt trouwens meerdere rollen in het stuk en zal op het einde ook als een tragische fuguur ineenstorten. Hij is de voorafbeelding van al de gedupeerden, of ze nu rijk of arm zijn. Door schaamte gedreven moordt hij zijn gezin uit.
Simons verwijst meerdere keren via symbolen naar herkenbare situaties. Het scènebeeld (Luc Goedertier, Giovanni Vanhoenacker, Freddy Schoonackers) wordt aan de ene kant beheerst door een enorme geldkluis die tegelijk een uitvergrote wasmachine lijkt. Witwassen van geld is toch bekend? Deze kluis is ook een toevluchtsoord, maar blijkbaar niet veilig genoeg.
Tegenover de kluis is een tuinzwembad geïnstalleerd. Een overbodige luxe zo blijkt, want ofwel niet diep genoeg of te weinig water. Het wordt een vijvertje waaruit men nog wat verdronken banken kan opvissen. Of een bijna verdronken vogel die met natte vleugels op de rand staat terwijl hij druppels in de open monden van gedupeerden schudt.
Simons verlegt op bepaalde ogenblikken de situatie duidelijk naar hier en nu, zoals in een verwijzing naar een poppenkast met acteurs die de uitvergrote koppen van Lippens en Leterme dragen of met een acteur die als vadertje Europa (de kop van Robert Schuman?) in foetushouding sterft. Dat er ook eens vanuit het publiek met schoenen naar de scène wordt gegooid, is echter een al te toegeeflijk opzet.
Jelinek legt naar het einde toe de nadruk op het tragische van de situatie. Ze verwijst naar Heracles, de mythologische halfgod uit de klassieke tragedie van Euripides. En de dames in de cast zijn in de regie van Simons zowel schikgodinnen als vrouwenkoor. De complexiteit van tekst en het overdadige woordgebruik van Jelinek wordt er niet altijd transparanter door. Het blijft een opeenvolging van steeds weer hameren op diezelfde nagel, zij het dan telkens vanuit andere hoeken en vormen. De hele cast, waarin een aantal jonge spelers zijn opgenomen, is daarin goed op dreef.
Tot eind december 2009. Na een reeks voorstellingen in Gent en Kortrijk, op reis in Vlaanderen en Nederland
Info: www.ntgent.be en www.antigone.be
|
| Dit artikel werd reeds 103 keer gelezen. | auteur(s):Roger Arteel |
|