Schitterend beeldend verteltheater
Het Toneelhuis, Onder de vulkaan. | 3 Oktober 2009 |
Guy Cassiers en zijn ploeg hebben weer een parel van een productie op de planken gezet. De theaterbwewerking door Josse De Pauw van de bekende ‘alcoholisme’-roman Under the Vulcano van Malcolm Lowry schittert in woord, spel en beeld.
Zoals dramaturg Erwin Jans terecht in zijn nawoord bij de toneeltekstuitgave opmerkt is Onder de vulkaan toch meer dan alleen een roman over alcoholisme. Dat maakte de roman wel uniek bij zijn verschijning (1947). Ook bijzonder was en is het boek doordat het alcoholprobleem gezien werd vanuit het standpunt van de drinker zelf. Heel sterk komt de psychologie van de protagonist naar boven, ook in deze theaterversie. Hij probeert steeds zichzelf te rechtvaardigen om te kunnen drinken. Allerlei redenen worden uitgedacht, allerlei praatjes worden verkondigd om toch maar te blijven drinken. Want alleen de drank kan de consul Geoffrey Firmin (een bijna autobiografisch personage van Lowry zelf) nog schoonheid doen ervaren, nog de liefde laten ontdekken en haar bezingen, nog de existentie draaglijk maken. Maar wat als de roes is verdwenen? Wat spookt er door het hoofd als er geen alcohol is? Slechts een bikkelhard zoeken naar wegen en plekken om aan alcohol te geraken. De drank ondergaan, om toch nog helder te kunnen denken en het leven aan te voelen. Zoals bij elke vorm van drugverslaving.
Dat het verhaal zich afspeelt op Allerzielen is ook symbolisch. Allerzielen is bij de Mexicanen (en zeker nog in de jaren ’30) het Feest van de Dood. Katholieken in Europa herdenken dan de overledenen, bezoeken de kerkhoven, en treuren. Het Feest van de Dood is echter ambigue. Nabestaanden treuren om de doden, maar vieren ook feest met hen, drinken en dansen, want de overledenen zijn tenminste bevrijd en verlost uit dit aardse tranendal. Eenzelfde ambiguïteit zien we ook in de personages in de blik op henzelf en op hun directe omgeving.
Het moet voor Josse De Pauw een enorme klus geweest zijn om deze bekende roman tot theater te bewerken, met sprekende en dialogerende personages. Wat wel of niet schrappen? Drie vaste personages zijn aan het woord: de consul zelf (Josse de Pauw), zijn vrouw Yvonne (Katelijne Damen) en zijn jongere broer (Marc Van Eeghem). Bert Luppes, die onlangs de hoogste theatertrofee , de Louis d’or, won in Nederland, is als een jeugdvriend de verteller en vertolkt tussendoor ook nog een paar personages, die de consul op straat, op café of in een slijterij tegenkomt. De consul worstelt het meest met zichzelf, maar ook Yvonne hunkert naar waardering. na een korte carrière als kindsterretje in een film. Daarna geen Hollywoodcarrière voor haar. Broer Hugh voelt zich schuldig dat hij niet mee deed aan de goede kant van de Spaanse Burgeroorlog.
De jeugdvriend begint met zijn verhaal over de consul op Allerzielen, het feest van de doden, 2 november 1939 in een Mexicaans stadje, op een terrasje van een cantina. Vanaf zijn eerste woord heeft Bert Luppes je mee, en laat je niet meer los. Zijn stem gaat over in de stem van de consul, die klinkt vanachter de gaasdoeken waarop de contouren van een hotelhal geprojecteerd worden en waarop steeds duidelijker het hoofd van de consul verschijnt. Zo glijdt de vertelling naar Allerzielen, een jaar eerder. Het speelvlak is nagenoeg leeg. Het decor zijn de grote repen gaas die in vierkanten verdeeld zijn, en waarop projecties te zien zijn. Soms doorzichtig, soms niet. Af en toe schuift een reep naar binnen, en treedt er een personage naar voren. Heel organisch en homogeen vullen de dialogen en monologen en de beelden elkaar aan en vloeien in elkaar over. Het spel van de acteurs is meestal subtiel. Josse De Pauw zwalpt echt niet als een geveinsde dronkaard over de bühne, gelukkig niet, het blijft onderkoeld acteren, en dat is mooi. In één dansscène laat hij zich gaan, hij maakt zwiepende danspasjes, lalt er zingend op los. En omdat dit de enige wat uitzinnige scène is, maakt ze ook zo’n indruk. Een glas echt ter hand nemen, en echt drinken is er ook niet bij. Op een vierkant stukje in het grote scherm krijg je bij het aanbrengen van de bestelde drank gevulde glazen in beeld. Een hand op het beeld neemt een glas, en zet het even daarna half of helemaal leeg terug. Suggestieve handelingen zijn het, zoals de andere projecties het kleurenpalet van bloemen suggereren, of de weidsheid van het Mexicaanse landschap verbeelden, of de wandeling over de kasseien door de straatjes, of de intimiteit van een cantina. Prenten en woorden, verhaal en beeld naderen elkaar organisch, passen volkomen esthetisch in elkaar. Zoals leven en dood, dood en liefde, aarde en hemel, hel en hemel, ondergang en het lot onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn, in een groots ritueel van ruimte en tijd, van natuurwisselingen en culturele riten.
Onder de vulkaan speelt zich af op de vooravond van de Tweede Wereldoorlog. De maatschappij wankelt, er hangt iets in de lucht, twijfels en angsten heersen. De wereld staat op ontploffen. Het is een leven op een vulkaan. Onder de vulkaan is voor Het Toneelhuis het eerste deel van een drieluik met als thema ondergang. Het tweede deel wordt De man zonder eigenschappen, een theaterbewerking van de gelijknamige roman van Robert Musil uit dezelfde periode als het boek van Lowry. Het speelt zich af in Oostenrijk, en trekt de maatschappij van toen open. Het is ook een boek dat zoals dat van Lowry tot de canon van de wereldliteratuur behoort. Als afsluiter is er dan Der Ring des Nibelungen van Richard Wagner, waarin de hele wereld zal vergaan in de Götterdammerung.
In dit eerste luik maken we de ondergang van een individu en een paar personen mee. Meer dan twee uur is het genieten. Van het gesublimeerde spel van alle vier de spelers, van de beeldprojecties, van de synesthesie in inhoud en vorm. Dat klinkt misschien raar, want het is genieten van de ellende van het personage, maar zo mooi in beeld en woord, en zo existentieel universeel, dat het je alleen maar kan raken. Het is het genot van de roes, de roes van het genot. Gevaarlijk, maar toch. Onder de vulkaan is al een hoogtepunt van het pas begonnen seizoen.
Info: www.toneelhuis.be
|
| Dit artikel werd reeds 103 keer gelezen. | auteur(s):Tuur Devens |
|