Oskar Schlemmer, Kurt Schmidt, László Moholy-Nagy
Modellbauhaus | 29 Augustus 2009 |
Op het moment loopt er in Berlijn een schitterende overzichtstentoonstelling over Bauhaus. Een kunstopleiding die meer dan een academie was. Het was een school die in haar bestaansperiode van 1919 tot 1933 een enorme uitstraling had. En ook lang daarna, toen stichter Walter Gropius naar Amerika trok. Ook nu nog, 90 jaar na haar oprichting worden de ideeën, de experimenten, de concepten en de uitwerkingen toegepast. (Vandaar de titel van de tentoonstelling Modellbauhaus: Bauhaus staat als model voor vele richtingen in de cross-overs van kunstdisciplines). Dat is vooral op het vlak van architectuur en design, maar ook op het vlak van podiumkunst, en in het bijzonder op de bühne van theater en dans. Ik denk dat de abstracte – zgn. postmoderne dans – en het afstandelijker en abstraherender acteren van het huidige postdramatische theater niet zonder Bauhaus zouden bestaan hebben. Toen zijn de nodige stimulansen en aanzetten gegeven door Oskar Schlemmer (met zijn Triadisches Ballet en andere podiumuitvoeringen), door Kurt Schmidt (met zijn Mechanisches Ballet) en door László Moholy-Nagy met o.a. zijn Licht-Raum-Modulator.
Bij de modernen (de ‘avant-gardekunstenaars uit de eerste helft 20ste eeuw) waren heel veel richtingen en stijlen (expressionisten, futuristen, dadaïsten, fauvisten, kubisten, surrealisten, abstracten, ……) Allen wilden ze een verzoening van wetenschap en kunst , wilden ze terug naar de oude opvattingen bij de klassiekers en in de middeleeuwen, wilden ze een verzoening van techniek en natuur, van beschaving en mythen,ven heden en verleden, van heden en toekomst, van het zuivere en het totale, van het organische en het mechanische, enzovoorts.
Bauhaus is een kunstacademie die de nadruk legde op de vorm en toegepaste kunsten. Bauhaus werd in 1919 door Walter Gropius opgericht. Na de ellende van de Grote Oorlog wilde men – en vooral de intellectuelen en kunstenaars - ook in Duitsland aan een nieuwe toekomst bouwen.
De idee leefde om uit de oorlogscatastrofe een nieuwe mens te laten ontstaan. Daarvoor moesten alle kunsten samengaan. Haus staat dan synoniem voor de ideeënrijkdom, en voor de uitvoerings- en toepassingsmogelijkheden.
Bauhaus werd een academie die dan ook een atelier (Werkstatt) zou zijn voor toegepaste kunsten, en dan vooral van gebruiksvoorwerpen in massaproductie: van de lamp tot de woning zelf. Zoals bekend vormden de uitgangspunten van Bauhaus de basisvormen: cirkel, vierkant, driehoek en de basiskleuren: blauw, rood, geel (zwart, wit)
De geschiedenis van Bauhaus valt ook samen met de geschiedenis van de Weimarrepubliek, die streefde naar een nieuwe mens en democratisering. In 1919 start de academie in Weimar, dan verhuist ze naar Dessau en breidt daar uit. Op het einde is de vestiging in Berlijn. In 1933 is er het einde van de democratie door de machtsovername van Hitler, en dat is ook het einde van Bauhaus.
Een paar belangrijke kunstenaars-lesgevers waren o.a. Gropius (architect), Kandinsky, Paul Klee, Moholy-Nagy, en Oscar Schlemmer. De meeste kunstenaars emigreren op tijd, Schlemmer blijft achter, werkt tijdens de oorlog in een verffabriek en sterft in 1943. Dat wordt door sommige kunsthistorici gezien als de oorzaak van het feit dat zijn werk lange tijd na de oorlog onbekend blijft (in tegenstelling tot Klee en co). Pas in de 60-er jaren komt zijn werk terug in de belangstelling, dient als voorbeeld voor ‘abstracte’ danskunstenaars (Lucinda Child, Trisha Brown, Merce Cuningham, …) , en wordt hij naar waarde geschat. Schlemmer zoekt naar “de volledig plastische kunst van het menselijk lichaam”
Hij zet zich daarmee af tegen de toen opkomende Ausdrucktanz, de expressionistische dans van die tijd met Mary Wigman, Kurt Joos, waarin de moderne dans vooral iets (een thema, een sfeer, een verhaal, en zeker gevoelens) wil uitdrukken. Die Ausdruckdansers zijn voor Schlemmer Seelentänzer, zielendansers, terwijl we toch dansen met het lichaam!
Schlemmers Tanzmenschen zijn als abstracte marionetten in zijn Triadisches Ballet (1922) en ook in zijn dansexperimenten als de Gliedertanz (“ledenpoppen”dans), Stäbetanz (stokkendans), Reifentanz (hoepel/ringendans), …. Rieks Swarte parodieerde die dansen schitterend bij de KVS in Oom Toon. Waargebeurd (zie archief 2007)
Mij viel op de Berlijnse tentoonstelling op hoeveel theaterpoppen en speelobjecten er gemaakt zijn door niet alleen Paul Klee en Schlemmer, maar ook door studenten van Bauhaus, waarmee heel wat feesten (zoals het Lampionnenfeest en het Vliegerfeest) artistiek werden opgefleurd.
En dan is er het Mechanische Ballet van Kurt Schmidt. Tweedimensionaal bewegen uitgezaagde vormen zoals driehoeken of in elkaar gepuzzelde rechthoeken zich over de scène en er wordt een dans opgevoerd waarbij de vormelementen een eigen leven leiden, steeds nieuwe constructies bouwen in een spel van aantrekken en afstoten. Als het ware Mondriaan in stijlvolle beweging. Vormelijke dans waarbij het teken als teken blijft en waaraan geen betekenis moet toegevoegd worden. Dat teken=teken-principe wordt later in de abstracte dans het essentiële uitgangspunt: dans is dans is dans.
De dansproducties van Schlemmer en Schmidt zijn drie- respectievelijk tweedimensionale bewegingen in tijd en ruimte en kunnen als voorlopers gezien worden van a. zeker de abstracte dans en b. ook van de meer abstraherende, afstandnemende en minder ingeleefde manier van acteren Naast abstracte decorvormen en een streven naar Gesamtkunst van verschillende kunstdisciplines constateer je in het huidige theater ook een manier van acteren die afstandelijker en vormelijker is.
Een ander werk van Kurt Schmidt is het concept van een vorm- en kleurorgel, waarop de toeschouwer kan spelen en wisselende kleurvariaties kan ervaren.
De Licht-Raum-Modulator van László Moholy-Nagy is een grote installatie met een grote en kleine schijf geperforeerd aluminium, met geperforeerde rechthoekige platen, met stangen en geometrische vormen uit glas en plexiglas. Deze constructie draait langzaam en projecteert en evoceert schaduwen en lichteffecten op de muren en op het gaas waardoor de toeschouwer kijkt. Ook hier wordt weer het belang duidelijk van vormen op een podium. Hoe licht de ruimte kan maken.
Deze besproken kunstwerken en al de andere bauhausresultaten en –experimenten hebben de dans, het spel en het gebruik van de ruimte in het hedendaagse (dans)theater richting gegeven en gestimuleerd.
Info:
Modellbauhaus tot 4 oktober in Martin-Gropius-Bau in Berlijn, daarna van 8 november 2009 tot 25 januari 2010 in MoMa in New York.
www.modell-bauhaus.de
ook interessant voor activiteiten rond de 90ste verjaardag van Bauhaus is www.bauhaus2009.de
|
| Dit artikel werd reeds 103 keer gelezen. | auteur(s):Tuur Devens |
|