| Janusz Korczak | 7 December 2004 |
Janusz Korczak heette eigenlijk Henryk Goldszmit. Hij is geboren in Warschau in 1878 en vestigde er zich als arts. Zijn ouders waren geassimileerde joden en aanhangers van de liberale denkbeelden die in die tijd bij gestudeerden leefden. Ze droomden van een onafhankelijk Polen en van een rechtvaardiger maatschappij. De vader van Janusz was advokaat, maar is jong gestorven. Daardoor geraakte het gezin in armoede en kende Janusz na een welstellende kindertijd een moeilijke jeugd. Hij was kostwinner voor zijn moeder en zijn zusje en gaf onder meer privélessen om te kunnen studeren. Vandaar dat hij, eenmaal als kinderarts geslaagd, begaan was met vooral arme kinderen. Daarenboven was hij een geboren verteller. Hij schreef verhalen voor kinderen en volwassenen en gaf “goede raad” in een wekelijks radiopraatje. Op zijn 33ste richtte hij een nieuw weeshuis op voor ongeveer honderd joodse kinderen. Samen met zijn medewerkers werkte hij er een nieuwe pedagogiek uit, met ruimte voor spelen en leren, voor aandacht en zorg voor iedereen. Het weeshuis lag echter in het getto van Warschau en iedereen weet hoe het daarmee tijdens de Tweede Wereldoorlog is vergaan. Toch zette Janusz Korczak door. Hij richtte er een eigen schooltje op waarin zelfstandig werken, praktijk en veel interesse voor artistieke vakken voorop stonden. Er werd ook toneel gespeeld door de kinderen, want Korsczak nam elke vorm van spelen heel ernstig op: “Het spelen van een kind moet bezien worden in relatie met de positie van het kind in de huidige maatschappij”, schreef hij.
Kort samengevat kwam zijn visie op het omgaan met kinderen neer op het serieus nemen van het kind. Hij ontwikkelde echter geen “methode” maar ging telkens af op eigen ervaringen en observaties. Hij wou dat volwassenen zouden meevoelen met een kind. Dat kon indien de volwassene zich zou “uitrekken om bij de gevoelens van een kind te komen. Zich uitrekken, omhoogkomen, op de tenen staan, reikhalzen”. Dat veronderstelt dat men een kind hoog schat en respecteert. Respect voor de individuele waarde, in wederzijds vertrouwen tussen kind en volwassene. Daaruit ontstaat een vorm van begeleiden en in bescherming nemen tot “de vleugels van het kind sterk genoeg geworden zijn”.
Het loslaten van een kind, veronderstelt ook dat men het kind rechten toekent. Mensenrechten. Want kinderen zijn al mensen die het recht hebben nu te leven en gehoord te worden. Hij voerde in zijn weeshuis een kinderparlement, een kinderrechtbank en een kinderkrant in. Korczak was op dat gebied de Rechten van het Kind van de Verenigde Naties al een hele tijd voor.
In 1942 kwam een vreselijk einde aan het leven en werk van Korczak en de kinderen. Samen met hen en de begeleiders uit het weeshuis Dom Sierot, werd hij naar Treblinka gedeporteerd en vergast. De Duitse bezetters hadden Korczak de mogelijkheid aangeboden zijn leven te redden. Hij weigerde en aan het hoofd van de kindergroep stapte hij op 11 augustus 1942 naar de beestenwagen die hen naar de dood zou voeren.
De Duitse leraar Erwin Sylvanus (1917) schreef een toneelstuk over Korczak onder de titel Korczak en de Kinderen. Sylvanus was lid geweest van de Hitlerjugend en had in dienst van het nazisme heel wat geschreven. Als militair werd hij ernstig gekwetst en dat bracht hem tot nadenken. Hij vond documentatie voor zijn toneelstuk onder meer in aantekeningen die de joodse historicus Emanuel Ringelblum en zijn medewerkers hadden gemaakt tijdens de oorlog over alles wat zij in het getto van Warschau hadden meegemaakt. In 1946 werden die gevonden in een van de tien metalen kisten die men in de puinhopen van het voormalige getto vond.
Sylvanus goot zijn stuk in de vorm van een repetitie van acteurs die het stuk Korczak en de Kinderen zullen spelen. De vervreemdingstheorie van Bertolt Brecht wordt hier strak toegepast. De toeschouwer wordt geconfronteerd met de gebeurtenissen maar hoort ook de overwegingen die de acteurs maken die de rollen moeten vertolken. Het stuk ligt vooral gevoelig in de rol van de Duitse commandant die bevel geeft Korczak en de kinderen weg te voeren. De schrijver tekent hem als een nazi die de stem van zijn geweten het zwijgen oplegt en zich niet zozeer verschuilt achter “Befehl ist Befehl!”, maar verontschuldigingen zoekt in zijn moeilijke jeugd, in de werkloosheid, in het feit dat Hitler hem toch een taak gaf, waardoor hij meende dat voor hem zijn persoonlijke verantwoordelijkheid niet meer telde. De vertolking van deze rol door een Duitser in Duitsland in 1960 gaf het stuk een “beklemmende actualiteit”.
Korczak en de Kinderen is op 5 februari 1960 in het Nederlands in Amsterdam gecreëerd door het gezelschap Puck, in een vertaling van Hans Roduin en Egbert van Paridon, die ook de regie deed. Piet Römer vertolkte de Duitse commandant en Jan Hundling deze van Janusz Korczak. Sindsdien is het stuk ook enkele keren in België gespeeld, onder meer door amateurspelers in Tienen en Gent. In 2003 en 2004 heeft Le Rideau de Bruxelles de aandacht gevestigd op Janusz Korczak met het stuk L’Exemple du Dr Korczak van David Creig. Deze baseerde zich op de geschriften van Korczak zelf. Le Rideau de Bruxelles heeft tegelijk een kinderverhaal van Korczak voor figurentheater bewerkt en gespeeld onder de titel Le Roi Mathias premier, over een kind dat koning wordt en toch kind blijft en hoopt ooit koning te worden van alle kinderen, wat wel een moeilijke opgave blijkt.
In Nederland wordt voor 2005 een nieuwe opvoering van Korczak en de kinderen van Erwin Sylvanus overwogen, in een regie van Dick Top.
Boeken van Janusz Korczak:
- Uitgeverij SWP, Amsterdam (een keuze):
- Het recht van het kind op respect – en andere pedagogische opstellen
- Dagboek. In het ghetto van Warschau
- Kaitus, de tovenaar.
- Uitgeverij Bijleveld, Utrecht:
- Hou houd je van een kind
- Als ik weer klein ben
- Uitgeverij Van Goor, Amsterdam:
- Koning Mattijsje de Eerste
- Koning Matthijsje op een eenzaam eiland
Over J. Korczak:
- René Görtzen: Janusz Korczak, bibliografisch benaderd. (SWP, Amsterdam).
- Joop Berding: Kleine kinderen zijn al groot (Werken met kinderen volgens Korczak; SWP, Amsterdam).
- René Görtzen (red.): Een mensenleven voor een kind. (Kok, Kampen).
- Korczak Stichting (red.): De ongehoorde rechten van het kind. (Korczak Stichting, Amsterdam).
- Betty Jean Lifton: The King of Children, in het Frans verschenen als Janusz Korczak, Le roi des enfants, bij Editions Robert Laffont, Parijs, 1988 in de reeks Presses Pocket.
Externe link:
www.korczak.nl
|
| Dit artikel werd reeds 69 keer gelezen. | auteur(s):Roger Arteel |
|