| Dwarse schrijfster Elfriede Jelinek krijgt Nobelprijs 2004. | 8 Oktober 2004 |
|
|
Elfriede Jelinek
|
De Nobelprijs literatuur 2004 is toegekend aan de Oostenrijkse schrijfster Elfriede Jelinek (°1946). In 1998 ontving ze in Duitsland de prestigieuse Georg Büchnerprijs en op 20 juni jongstleden kreeg ze voor de tweede keer de Mülheimer Dramatikerprijs. Toch kwam haar onderscheiding met de Nobelprijs voor vele literatuurkenners als een verrassing.
In Duitstalige landen is Jelinek voor haar romans, luisterspelen en toneelwerk genoegzaam bekend, al is ze met haar toneelstukken pas na 1990 echt doorgebroken. Haar romans en verhalen zijn voor een groot deel in het Nederlands vertaald en bij Querido uitgegeven. In 2000 verscheen, eveneens bij Querido, Geef niet. Een kleine trilogie van de dood, drie toneelteksten die de schrijfster echter niet voor opvoering bedoelde omdat de personages “ons al zolang zijn opgevoerd”. De drie teksten gaan over zeer ongewone dingen die echter al door iedereen als gewoon worden aanvaard. Daarin zit dan ook een essentiëel deel van Jelineks kunst: het zich afzetten tegen aanvaarding, tegen onderwerping aan de gedachte dat er geen verschil meer is tussen daders en slachtoffers, tussen machthebber en onderdrukte. Het thema van macht en machthebben is dan ook de rode draad doorheen haar werk. Het leven is “een oorlog die gevoerd wordt door een macht zonder doel, die alleen zichzelf wil machtigen en wil uitvoeren” (vertaling van Ria van Hengel).
Haar mening over mens en beschaving ventileert ze in sarcasme en ironie. De dood, zelfdoding en het dodend sadisme van economische dwang en telkens mislukkende relaties, zijn schering en inslag. De taal is voor Jelinek daarbij een instrument met steeds meer mogelijkheden.
|
Elfriede Jelinek
(c) Die Presse/Harald Hofmeister
|
Merkwaardig is, dat het theaterwerk van Jelinek nauwelijks of niet bekend is in Vlaanderen noch in Nederland. Op een paar experimentjes na, is in de Lage Landen geen enkel stuk van haar opgevoerd. Guy Cassiers had enkele jaren geleden het plan haar Sportstück te regisseren in Rotterdam, maar bij gebrek aan financiën is dat niet gebeurd.
Filmliefhebbers zullen zeker De pianiste kennen, de verfilming van Die Klavierspielerin (1983), die Michael Haneke in 2001 maakte met Isabelle Huppert in de hoofdrol. Daarin verwerkt Jelinek heel wat autobiografisch materiaal, vooral de dwangmatige situatie waarin ze zich bevond tegenover haar moeder.
In 1979 schreef Elfriede Jelinek haar eerste toneelstuk: Nora, waarin ze zich afvraagt wat er met Nora (uit het bekende stuk van H. Ibsen) gebeurt, nadat ze haar man heeft verlaten. In Clara S., heeft ze het over de onderdrukte eigen scheppingskracht van Clara Schumann. Daarna kwam onder meer Burgtheater, waarmee ze in 1986 voor het eerst voor het Festival van Duitstalig theater in Mülheim geselecteerd werd. In Mülheim is ze tot nu toe nog zes keer met telkens een nieuw werk te gast geweest en twee keer werd ze er bekroond.
Evenals haar proza is ook haar toneelwerk van een zeer hoge kwaliteit. Het vraagt van spelers, regisseurs en publiek een meer dan gewone ervaring. Jelinek speelt met tegenstellingen en symbolen. Zij vervreemdt in hoge mate de taal, die ze vaak agressief aanwendt. Daarmee schopt ze hard tegen de schenen van de machthebbers in het algemeen en reageert ze tegen de gangbare reactionaire mentaliteit van de Oostenrijkse regering en burger in het bijzonder. Evenals haar landgenoot Thomas Bernhard (1931-1989) ligt ze op een schitterende intellectualistische manier dwars. Maar ze doet het, zoals Bernhard, vanuit eenzelfde haat-liefde verhouding tot haar land en de mensheid, een houding die vaak verkeerd begrepen wordt en die ze zelf wel eens in de hand werkt.
Als vrouw die schrijft vanuit een complexe levenswandel en een scherp waarnemings- en aanvoelingsvermogen, overschrijdt Elfriede Jelinek voortdurend de grenzen van het particuliere en anekdotische, waardoor ze in de wereldliteratuur een unieke plaats bekleedt.
Literatuur:
- Inge Arteel (red.): Wie is bang voor Elfriede Jelinek? in: Documenta, 3 (1999), Documentatiecentrum voor Dramatische Kunst, Univ. Gent.
- Tilman Raabke: Das masslose Werk. Rede zur Verleihung des Mülheimer Dramatikerpreises 2004 an Elfriede Jelinek. In: Theater heute, aug.-sept. 2004. www.theaterheute.de
Externe Links:
|
| Dit artikel werd reeds 154 keer gelezen. | auteur(s):Roger Arteel |
|