| Theater buiten, met en zonder podia | 23 Juni 2004 |
Het wordt stilaan traditie: als de schouwburgdeuren sluiten, openen de stadspoorten zich om theater op straat binnen te laten. Theatermensen wordt geen rust meer gegund. Na overvolle seizoenen zijn de zomers gevuld met producties die gezien moeten worden. Elke zichzelf respecterende stad of gemeente zorgt dat er op een koopavond wel iets van theater of op zijn minst animatie te zien is. Een cultrureel sausje ter ondersteuning van de middenstand en horeca. Overal is er in de komende vakantiemaanden wel iets te zien dat de loutere braderie en Vlaamse kermisanimatie overstijgt. Het is niet alleen de ballenjonglerende jongen met narrenkap die de mensen met een koele pint in de hand op het terras vermaakt, nee, het zijn heuse voorstellingen waarvoor het publiek inspanningen moet verrichten, zoals achter de spelersparade aanlopen, of zoeken naar een dieperliggende boodschap achter het geboden spel. In deze tijden van vlak televisievermaak, geveinsde en gemonteerde reality soaps, en technische hoogstandjes zijn we blij iets te zien dat echt écht is, dat ons confronteert met onze lichamelijke onvolmaaktheden door dingen te laten zien die de meeste mensen niet kunnen of waaraan wij eigenlijk nooit gedacht hadden. Dergelijke dingen zien we al in het theater, maar daar gaan niet zó veel mensen naar toe. Dan maar met het theater naar de mensen, en dat gebeurt nu weer, in de straten, op markten en pleinen, in tenten en op weien. Het is aangenaam verpozen, en in sommige steden is er veel van dat soort theater dat écht boeiend en fascinerend kan zijn, theater dat niet louter amusement is, maar theater dat in al zijn verbeelding de verbeelding van de toeschouwer prikkelt en stimuleert.
Steeds meer ‘gewone theatermakers’ voelen zich geroepen om in de zomer ook theater in de openlucht te brengen, ineen tent, onder een brug, op een vreemde locatie. Kijken we maar naar De Onderneming, Martha!tentatief, Luxemburg, Theater Froe Froe en De Roovers die allen tijdens de Zomer van Antwerpen op "andere podia" te zien zijn.
Theater in de openbare ruimte.
Onlangs is er een boekje verschenen over het spelen in de openbare ruimte (en dat is niet hetzelfde als in de open lucht). Warner en Consorten, voorheen de Dogtroep, zijn al jaren bezig met grote en kleine spektakels te maken in de straat, op het strand, op pleinen, langs rivieren, in lege schuren. De bezieler Warner van Wely heeft zijn bevindingen aan het papier toevertrouwd. Te verwachten en vanzelfsprekende geheimen worden onthuld: theater in de publieke ruimte vergt een ander manier van spelen. Let wel, het behelst hier theater dat zich in een stad, in straten, in open ruimtes afspeelt, en waarbij het publiek gewoon het volk is dat zich op dat moment in die straat of op dat plein bevindt. Van Wely schrijft niet over theater dat - weliswaar in de openlucht opgevoerd – zich richt tot een specifiek publiek, dat kaartjes gekocht heeft en zich op een tribune van een zitje voorzien heeft, dat doelbewust naar een voorstelling komt kijken en verplicht wordt zijn gsm uit te schakelen.
Het theater waarover Van Wely schrijft is het theater dat je ineens om de hoek van de straat tegenkomt, je wegzuigt van een etalage, of je naar de balkons van een appartement lokt. Dat theater gaat anders om met ruimte en tijd dan het theater binnen de beschermende en veilige muren. Theater in de openbare ruimte speelt zich af in de werkelijkheid. Straattheatergroepen vertrekken vanuit die werkelijkheid, gaan van tevoren al op inspectie in die stad, zoeken mogelijkheden uit. Ze spelen in bestaande straten, tussen aangelegde plantsoenen. Maar – en dat maakt het tot een verrassend soort theater – de spelers doen iets anders dan de gewone werkelijkheid laat verwachten. De straat, het plein, de omliggende straten en markten, de stad dat alles vormt een werkelijkheid. Een theatergroep kan die werkelijkheid totaal anders maken. Een bestaand en functionerend station kan tot een boerderij herschapen worden, een drukke verkeersboulevard kan een picknickplaats worden. Theater in de open ruimte moet de werkelijkheid veranderen, moet verrassend zijn en die verrassingen zijn vaak grotesk. Het voorbeeld van Royal de Luxe:Een paar jaar geleden was de 12 meter hoge reus (‘Le Géant tombé du Ciel’)ook in Antwerpen. Eerst ligt hij als een grote Gulliver te slapen, zijn borstkas gaat op en neer. Daarna staat hij recht, loopt door de straten, passeert de flatgebouwen, de stad wordt een blokkendoos. De mensen in de straat worden mieren. “Je kijkt niet alleen naar de reus, ook naar alle technici, minstens dertig, die zich in het zweet werken. Je geniet van de inventiviteit van het mechaniek, de vondsten. Je kijkt naar een illusie, naar hoe die illusie gemaakt wordt, en hoe dat alles uitwerkt in contrast met de stad.”
En dat is wat goed straattheater, dat het animatieniveau overstijgt, doet: het verandert de werkelijkheid, het bouwt een illusie op, en doorprikt die illusie ook. Dat is wat ik ‘de vijfde wand’ zou noemen.
Collage van compartimenten
Daarnaast is voor Warner van Wely het publiek belangrijk.De hoofdkenmerken van theater zijn –zoals Peter Brook al verkondigde in zijn theaterbijbel ‘De Lege ruimte’ – het feit dat er iemand iets toont, speelt, en het feit dat er iemand naar kijkt, het publiek. Voor straattheater is dat een grote massa, toevallige voorbijgangers of niet, een massa die wisselt.
Het heeft daarom geen zin een verhaal met een begin, een midden en een einde te gaan vertellen. Theater in de open ruimte vergt een, zoals hij het noemt, “compartimentenstructuur”. De delen van het stuk staan onafhankelijk naast of tegenover elkaar. De toeschouwer bepaalt zelf waar hij naar kijkt. Dit in tegenstelling tot de “informatiestructuur” van gewoon theater. De toeschouwer volgt de aangeboden informatie, volgt de ontwikkelingen in het stuk. Hij wordt aan de hand meegevoerd. Dat is bij straattheater niet het geval, de toeschouwer maakt zijn eigen stuk, zijn eigen verhaal van de losse stukken die hij te zien krijgt. Een straattheateropvoering is geen montage, maar een collage van verschillende delen. Straattheater is een performance art, waarin theater, dans, muziek en beeldende kunst samen gesamtkunst vormen. Een performance die veel vergt van de speler.
Je moet als speler berekend zijn op het toeval, er kan van alles gebeuren. Het kan gaan regenen, een onweer kan losbarsten, een hond loopt los door je spel, een lastige dronkaard bemoeit zich, een kind begint te schreeuwen. Improvisatie is dus heel belangrijk.
Heden en toekomst.
Van Wely besluit zijn boekje: “Over dertig, veertig of vijftig jaar zal theater in de openbare ruimte een conventionele kunstvorm zijn. Ik denk dat dat niet anders kan, gezien de hoeveelheid festivals die er wereldwijd zijn, het aantal kunstenaars dat bij dit soort optredens betrokken is en de hoeveelheid publiek die er op af komt.”
Daar hebben ze in Antwerpen, Gent of Hasselt inderdaad niet over te klagen. Toch valt het mij in de programmering van de festivals op, dat het openluchttheater zoals Warner & Consorten brengen, het theater in de openbare ruimte van de nauwe straten en de brede boulevards van steden mindert ten voordele van theater dat vaak in een besloten tent of in een afgebakende ruimte in de openlucht op één vaste plek speelt, één vast podium heeft, een publiek heeft dat voor de productie gekozen heeft, en dat vanaf de tribune volgt. Ook constateer ik de laatste jaren een vervlakking in de producties, het entertainmentgehalte wordt steeds groter, de louter animatie neemt de overhand ten koste van een dramaturgie of theater dat ontroert. Het wordt steeds meer kunstjes tonen, zoals in een oud circus. Maar ook dat kan zijn charmes hebben, nietwaar.
Voor de programmering en al de activiteiten , al de voorstellingen en eventuele reserveringen kan men terecht op:
- Gegevens over het tiende straattheaterfestival in Gent van 21 tot 25 juli, zijn te vinden op www.istf.be
- De Zomer van Antwerpen loopt over de hele maanden juli en augustus. Dan treden er ook Vlaamse groepen (zoals Froe Froe, de Roovers e.a.) op in het kader van ‘De Andere Podia’.
Info: www.zva.be
- Info over "bijzondere voorstellingen op verrassende locaties en in je eigen huiskamer": www.anderepodia.be
- Theater op de Markt is een organisatie van het Provinciaal Centrum voor Theater Dommelhof (Neerpelt), kent dit jaar zijn 11de editie, en vindt plaats in Hasselt van 12 tot en met 15 augustus. Info: www.limburg.be/dommelhof
- Het besproken boek: Warner van Wely, Theater in de openbare ruimte. Een eigen uitgave van Warner & Consorten. Info: info@warnerenconsorten.nl. www.warnerenconsorten.nl
|
| Dit artikel werd reeds 211 keer gelezen. | auteur(s):Tuur Devens |
|