| Freek de Jonge en De Kneep | 14 Mei 2004 |
Freek de Jonge wordt dit jaar zestig en heeft er om en bij de vijfendertig jaar cabaret op zitten. "Weet u dat de eerste tien minuten van een voorstelling volledig naar het publiek gaan?" zegt hij wanneer hij samen met zijn gelegenheidsband De Kneep het podium van de Brugse Stadsschouwburg betreedt. Een kort rekensommetje leert dat hij vier jaar lang geheel en al in functie stond van ons.
DE MENSEN VERANDEREN DE TIJDEN
Achter de façade van glitter en goud
Staat elke dag dezelfde lach dezelfde sleur
Je wordt veel sneller oud
Als je van theater houdt
Van op- en afgaan door diezelfde deur
Achter die deur hoor je ze kermen
Een artiest lijdt wat af achter de schermen (…)
Toch komt hij op met een lach en een pasje
Als het publiek niet lacht houdt hij zich schijnbaar groot
Maar diep in zijn hart onder zijn jasje
Gaat hij elke keer een beetje dood
(uit 'Glitter en Goud')
Freek de Jonge slaat een praatje over de vertimmerde Stadsschouwburg van Brugge die schone, speelt losjes in op de Belgische actualiteit, noemt het reisje naar de vochtige kelders van Marcinelle een tripje naar pretpark Dutrouxland. Ook voor een Hollander is België een fabelachtig land bekend voor de roes van bier en chocola, pedofilienetwerken die stoute kindertjes mollen en een toren van Babel met negen ijzeren bollen. Ja, zelfs een Hollander als Freek snapt er niets meer van: hij heeft zo net het nieuws gelet en de communautaire rel in Halle-Vilvoorde aanschouwd. "Straks is Europa één en België verdeeld," grijnst hij. De beste grappen zijn deze die geen grappen zijn.
Freek de ontgoochelde moralist
In de jaren zestig
Had iedereen zo'n smoel
Nu eten we gebakken peren
Met een triest gevoel
Een kwart van toen is aan de drugs
Een vierde gesaneerd
De rest is ofwel ingepakt
Ofwel genuanceerd
(uit 'Het is weer tijd')
Freek de Jonges eerste avondvullende show dateert van 1969 toen hij samen met Bram Vermeulen als het duo Neerlands Hoop het podium bestormde. 'Bestormen' is in dit geval niet misplaatst want Bram en Freek ranselden de rock uit hun piano en hun publiek een geweten in plaats van klassieke kleinkunst over de kleine man in pakweg Polderland te kwelen. Harry Kies van het bekende Nederlandse cabaretbureau Kies Producties blikt op deze periode terug in het boek 'Ga eens naar bed met een cabaretier' naar aanleiding van 25 jaar Leids Cabaretfestival in 2003: "Het cabaret was destijds min of meer doodverklaard. Op het Camerettenfestival zag ik een groep die De Rozen heette. Ze zong zoetgevooisde liedjes die nergens over gingen. Het was de dood in de pot. Het overrompelende duo Neerlands Hoop was in die dagen toonaangevend. Bram en Freek hadden het cabaret tot een achterhaald genre verklaard en dus was dat zo."
Nederlands Hoop grootste wapenfeit betrof de actie 'Bloed aan de Paal' in 1978. Toen het Nederlandse elftal de voetbalschoenen aanreeg om deel te nemen aan het WK in Argentinië, schreeuwden Bram en Freek moord en brand. Door naar het Zuid-Amerikaanse land te trekken zou Oranje het verkeerde signaal geven en de dictatuur van Videla goedpraten. Koning voetbal won het echter van de nar: het Nederlandse elftal ging, zag (sloot de ogen voor de bloederige realiteit) én verloor de finale van het gastland. Neerlands Hoop, voluit Neerlands Hoop in Bange dagen, hield het een jaar later voor bekeken. Freek ging solo. Hij en Bram mijden elkaar sinds de splitsing als de pest. Over kleine vetes en grote oorlogen gesproken…
Dit jaar verbaasde de Jonge elke linkse rat en rechtse vijand door voor de Hollandse boys in Irak op te treden. "Of mijn voornemen ideologisch in orde is, vind ik niet zo belangrijk. Er zijn mij geen artistieke beperkingen opgelegd en zolang ik niemand in gevaar breng, mag ik gaan en staan waar ik wil. Het ligt niet in mijn bedoeling de soldaten ter plekke de les te lezen," vond hij zelf. Misschien zijn het niet de tijden die veranderen, maar de mensen.
Dat was wat ons opviel in de titelloze voorstelling waarmee Freek de Jonge en De Kneep nu al een jaar toeren. De moralist leeft nog steeds, hij dissecteert de grote kwalen van onze tijd en haalt daarbij zijn voordeel uit ervaring: Vietnam en Irak, geloof en verloren waarden. "Vroeger waren acties ludiek, nu hebben we fundamentalisten in de plaats." Actie Tomaat werd Actie Granaat. De Jonge weet waar het zeer doet, weet perfect waar met het scalpel te snijden. Helaas weet hij wat het is: hij heeft het allemaal al eens gezien en zo staat hij ook op het podium… met een gebrek aan verwondering. Hij legt zich de vinger op de wonde: "Vroeger kwam ik op voor de zwakkeren in de samenleving, nu kom ik op voor het publiek."
De Jonge gaat in deze show dan ook op zoek naar wat het publiek wil dat hij is: een bepruikte charmezanger of messenwerper die het heft geruild heeft voor WC-ontstoppers en de bevallige assistente voor een lappenpop. Op zich is dit idee waarbij de acteur zichzelf bevraagt op scène een veelbeproefd maar effectief bindmiddel op het theater om het publiek te winnen. Maar hier zit je erbij en kijk je ernaar, daarvoor blijft Freek immers teveel op afstand.
Wees niet bang
wees niet bang
voor wat ze van je vinden
wat weet je van een ander
als je jezelf niet kent
verlies je oorsprong niet
door je te snel te binden
het leven lijkt afwisselend
maar zelfs de liefde went
(uit 'Wees niet bang')
Freek kent de knepen van het vak en weet nog steeds een verontwaardigd 'moar allé' aan de zaal te ontlokken (al is dat wat minder dan vroeger, of zijn we erger gewoon?). Maar de snaar doen trillen, doet hij zelden door de afstandelijkheid waarmee hij zijn grote thema-cabaret brengt. Het is pas als hij die kwalen tot een persoonlijk en kleinmenselijk universum terugbrengt, dat hij ons gemoed weet te vatten. De Jonge ent zich daarbij vooral op een sterk liedjesprogramma waarbij we het van de poëtische inhoud en niet van 's mans zangtalent moeten hebben. Zijn versie van James Brown 'This is a man's world' over de vrouwenschuwe Bertje of zijn "Laat me gaan'-schreeuw in een nummer over euthanasie beklijven. Het verhaal van de stofzuiger en de spin uit zijn vroegere show 'De Mythe' blijft een prachtige parabel over conservatisme en heeft na eenentwintig jaar nog niets aan glans ingeboet. Dat doet echter ook de kritiek rijzen: in deze show is niet al nieuw wat blinkt, maar evenmin blinkt al wat nieuw is. De afdrooghanddoek op de kop als Hamasstrijder gaat bij ons al langer mee in de keuken.
Soms komt de Jonge nog verassend uit de hoek zoals met de pointe in het verhaal van de zatte loodsman. Maar even vaak mispakt hij zich volledig qua ritme en uitwerking van zijn onderwerpen. De uitweiding over de Olympische Spelen van 1952 als proloog voor zijn turnact schiet naast doel en met de terloopse retorische vraag 'wat is een multiculturele samenleving zonder racist?' wordt een belangrijk thema routineus afgehandeld.
"Wees niet bang, je mag opnieuw beginnen," zingt Freek. Misschien is dat net het jammere aan deze ervaren maar ontgoochelde cabaretier. Hij kan niet meer opnieuw beginnen.
Op 30 augustus wordt Freek 60 jaar. Vanaf 31 augustus tot 27 november speelt hij elke week een andere voorstelling in het Compagnietheater in Amsterdam. De uitzendingen zijn vanaf 1 september te zien bij de VPRO.
Info: www.freekdejonge.nl
|
| Dit artikel werd reeds 164 keer gelezen. | auteur(s):Liv Laveyne |
|